मुंबई : फिलिपाइन्समध्ये 433 लोकांनी मिळून 40 मिलियन डॉलर म्हणजेच सुमारे 33 कोटी रुपयांची लॉटरी जिंकली तेव्हा केवळ देशातच नाही तर परदेशातही लोकांना आश्चर्य वाटले. एकाच वेळी इतक्या लोकांनी लॉटरी जिंकण्यामागे अनेकांना षडयंत्र दिसू लागले. फसवणूक झाल्याचे अनेकांनी सांगितले. एका गणितज्ज्ञाने हे रहस्य सोडवण्याचा प्रयत्न केला आहे.

ही घटना याच महिन्यातील आहे. 1 ऑक्टोबर रोजी प्रसिद्ध झालेल्या फिलीपिन्सच्या राष्ट्रीय लॉटरीच्या निकालांनी 433 विजेते घोषित केले. निकाल लागताच प्रश्न-शंकेचा पेव सुरू झाला. काही लोकांनी सरकारी लॉटरी चालवणाऱ्या कंपनीवर फसवणुकीचा आरोप केला, ज्याचा कंपनीने लगेच इन्कार केला. या प्रकरणाची चौकशी केली जाईल, असे सरकारने सांगितले.

लोकांना खरोखरच आश्चर्य वाटले की 433 लोक सहा संख्यांचे फक्त एक संयोजन कसे निवडू शकतात. हा क्रमांक होता – ०९-४५-३६-२७-१८-५४. सर्व संख्या 9 च्या गुणाकार आहेत याबद्दल लोकांच्या शंकांचे एक कारण देखील होते. अनेकांनी हा अतिशय भाग्यवान योगायोग असल्याचे सांगितले, तर अनेक गणितज्ज्ञांनी असे म्हटले की हे घडणे सांख्यिकीयदृष्ट्या अशक्य नाही.

लॉटरी कशी जिंकली ?

फिलीपिन्समधील राष्ट्रीय लॉटरी सोडत दररोज काढली जाते. निकाल टीव्ही, रेडिओ आणि ऑनलाइनवर प्रसारित केले जातात. ड्रॉ काढण्यापूर्वी, संपूर्ण सुरक्षेची खात्री करण्यासाठी लॉटरी मशीनची कॅमेऱ्यावर चाचणी केली जाते. त्यानंतर लॉटरी मशीन आपोआप विजेते क्रमांक निवडते.

1 ऑक्टोबर रोजी ग्रँड लोट्टो ड्रॉ आयोजित करण्यात आला होता. विजयी क्रमांक असलेले 433 लोक होते. या लोकांमध्ये सुमारे 33 कोटी रुपये वितरित केले जाणार आहेत. म्हणजेच प्रत्येक भागामध्ये ५,४५,००० पेसो किंवा सुमारे साडेसात लाख रुपये येतील. फिलीपिन्स चॅरिटी स्वीपस्टेक्स या लॉटरीच्या आयोजकांनी विजेत्यांची नावे सार्वजनिक केलेली नाहीत.

कंपनीचे महाव्यवस्थापक, मेलचियाड्स रोबल्स यांनी पत्रकारांना सांगितले की 9 क्रमांकाच्या लोकप्रियतेचा या योगायोगाशी काहीतरी संबंध असू शकतो. रविवारी ते म्हणाले, काल रात्री घडलेली घटना ही एक सामान्य घटना आहे. फरक एवढाच की यावेळी आमच्याकडे विजेत्यांची संख्या मोठी आहे. सर्व काही स्पष्ट केले जाऊ शकते. आम्हाला काहीही चुकीचे वाटत नाही.

हे कसे शक्य आहे ?

हा योगायोग गणितज्ज्ञांसाठीही कुतूहलाचा विषय बनला आहे. फिलीपिन्स विद्यापीठातील गणिताचे प्राध्यापक गिडो डेव्हिड यांनी या योगायोगाचे विश्लेषण केले आहे. ट्विटरवर शेअर केलेल्या लेखात, डॉ. गुइडो लिहितात की संभाव्यता आणि मानसशास्त्राच्या थोड्याशा ज्ञानाने, हे समजले जाऊ शकते की हे "तुम्हाला वाटते तितके अद्वितीय नाही."

लॉटरी कशी काम करते हे सांगताना डॉ. गुइडो म्हणतात की लॉटरीची तिकिटे खरेदी करणारे लोक 1 ते 55 मधील सहा क्रमांक निवडतात. विजयी क्रमांक यादृच्छिकपणे निवडले जातात. ज्याच्याकडे सर्व 6 क्रमांक निवडले आहेत तो विजेता घोषित केला जातो.

डॉ. गुइडो, गणिती आकडेमोड करून सांगतात की तिकीट जिंकण्याची शक्यता 2,89,89,675 आहे. ते म्हणतात की, एकूण किती तिकिटे विकली गेली हे कळले तर 433 लोकांची तेवढीच तिकिटे निवडण्याची शक्यता काय असेल याचा अंदाज लावता येईल.

ते म्हणतात, एका अंदाजानुसार या आठवड्यात सुमारे एक कोटी तिकिटांची विक्री झाली. म्हणजेच, एकच तिकीट जिंकण्याची संभाव्यता एका मागे १२२४ शून्य इतकी होती. ही खरोखर एक विषम संख्या आहे. एक नाणे 2,800 वेळा फेकल्यास, काटा मिळण्याची शक्यता यापेक्षा जास्त असेल.

हे शक्य आहे

जगातील अनेक गणितज्ज्ञ आणि सांख्यिकीशास्त्रज्ञ डॉ. गुइडो यांच्या उत्तरावर सहमत आहेत. डॉ.गाइडो यांच्या मते हा आकडा पाहून असे योगायोग घडण्याची शक्यता नगण्य आहे असे वाटते, पण त्यात मानसशास्त्राची भर घालणे आवश्यक आहे. असे आढळून आले आहे की जगभरातील काही संख्या इतरांपेक्षा जास्त निवडल्या जातात.

यापैकी नऊ आणि त्याचे 27, 36 किंवा 54 असे गुणाकार निवडले जाण्याची शक्यता जास्त आहे. ते म्हणतात की 433 लोकांची समान संख्या निवडण्यासाठी आणि नंतर त्या सर्वांची विजयी संभाव्यता शोधण्यासाठी द्विपदी सिद्धांत उपयोगी पडू शकतो.

तसे, डॉ. गुइडो यांचे उत्तर अनेक राजकारण्यांसह टीकाकारांचे समाधान करू शकले नाही. त्यामुळे या घटनेच्या चौकशीचे आदेश देण्यात आले आहेत.