Red Ant Chutney :

भारत हा विविधतेने नटलेला देश आहे. इथे ९ ते ५ कार्पोरेट एरियात काम करणारे लोक आहेत, तसेच आपल्या देशात आजही काही आदिवासी जमातीही आहेत. ज्या शिकार करून आपल्या पोटाची भूक भागवतात. दूर जंगलात अशा लोकांची वस्ती असते, तिथे ते अनेक पदार्थ असे आहेत ज्यांचा आपण विचारही करू शकत नाही.  

देशातील अनेक ठिकाणी तोंडी लावण्यासाठी वेगवेगळ्या चटण्या बनवल्या जातात. त्या आपण चवीने खातो ही. तसेच, आदिवासी भागात मुंग्यांची चटणी बनवली जाते. तूम्हीही लहानपणी कधीतरी याबद्दल ऐकले असेल. देशातील ओडिशातील भागात बनवले जाणाऱ्या लाल मुंग्यांच्या चटणीला आता जीआय (GI) टॅग मिळाला आहे.

ज्या लाल मुंग्यांपासून लोक त्यांचे गोड खाद्यपदार्थ लपवून ठेवतात. त्याच लाल मुंग्यांपासून बनवलेल्या चटणीला जीआय टॅग मिळाला आहे. आदिवासी लोक मुंग्या आणि त्यांच्या अंड्यांपासून ही विशिष्ट चटणी बनवतात. ही चटणी खाण्याचे अनेक आरोग्यदायी फायदेही आहेत.

झारखंड आणि छत्तीसगडमध्येही खाल्ले जाते

2 जानेवारी 2024 रोजी ओडिशाच्या मयूरभंज जिल्ह्यातील रेड अँट्स चटणीला जीआय टॅग मिळाला आहे. म्हणजेच या चटणीला आता अधिकृतपणे मयूरभंज चटणी म्हणता येईल. पण ही चटणी फक्त ओडिशा किंवा मयूरभंजमध्येच मिळते असे नाही. अशी चटणी झारखंड आणि छत्तीसगडमध्येही बनवली जाते आणि खाल्ली जाते. या राज्यांतील आदिवासींसाठी ही अतिशय प्रसिद्ध चटणी आहे.

लाल मुंग्या इथे मोठ्या प्रमाणात आढळतात

या लाल मुंग्या ओडिशा, झारखंड आणि छत्तीसगडच्या जंगलात मुबलक प्रमाणात आढळतात. या फक्त जमिनीला छिद्रे पाडून जगत नाहीत तर झाडांच्या साल आणि पानांमध्येही ते आपले वास्तव्य करतात. ज्या झाडांवर मुंग्या राहतात त्या झाडांची पाने आदिवासी काळजीपूर्वक तोडतात.

या जंगलांमधील बिळांमध्ये लाल मुंग्याही मोठ्या प्रमाणात आढळतात. मोठ्या संख्येने आदिवासी या मुंग्या स्वच्छ करतात आणि चटणी न करता कच्च्या खातात. या कच्च्या मुंग्यांपासून चटणी बनवतात त्याला काई चटणी म्हणतात.

मात्र, चटणीला जीआय टॅग मिळाल्यानंतर आता तिला वेगळी ओळख मिळेल आणि लोकांना त्याचे फायदे कळतील अशी अपेक्षा आहे. इतर लोणची आणि चटण्यांप्रमाणे त्याची विक्रीही वाढू शकते. आता काई चटणीचा GI टॅग फक्त ओडिशाला का मिळाला, झारखंड-छत्तीसगडला का नाही हे समजून घेऊ. ओडिशात बनवलेल्या या चटणीची चव आणि पोत एकदम वेगळा आणि पारंपरिक असल्याचे दिसून आले. जो आजही जपून ठेवलेला आहे.

अशा प्रकारे चटणी बनवली जाते

मयूरभंज जिल्ह्यातील कुटुंबे तसेच ओडिशा, झारखंड आणि छत्तीसगडमधील इतर अनेक भाग पारंपारिकपणे मुंग्यांची चटणी बनवतात. या चटणीचा इतिहास विशेषतः या राज्यांमध्ये आढळतो, जिथे तिला काई चटणी देखील म्हणतात. त्यासाठी लाल मुंग्या आणि त्यांची अंडी छिद्रातून गोळा केली जातात. यानंतर ते स्वच्छ, वाळवले जातात आणि नंतर ग्राउंड बारीक केले जातात. त्यानंतर त्यात आले, लसूण, मिरची आणि मीठ टाकून परतून घेतले जाते. अशा प्रकारे स्वादिष्ट आणि मसालेदार लाल चटणी तयार होते.

या चटणीमध्ये व्हिटॅमिन बी-12, प्रोटीन, झिंक, कॅल्शियम, मॅग्नेशियम, लोह आणि पोटॅशियम यांसारख्या पोषक तत्वांचा समावेश असल्याचे सांगितले जाते. यामुळे हे आरोग्यासाठी खूप फायदेशीर आहे.

हाडे मजबूत होतात

ज्या लाल मुंग्यांपासून ही चटणी बनवली जाते, त्यात अनेक पोषक घटक असतात. जे आरोग्यासाठी फायदेशीर असतात. या मुंग्यांमध्ये मोठ्या प्रमाणात व्हिटॅमिन सी आढळते, त्यामुळे त्यांच्यापासून बनवलेली चटणी रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत करते आणि रोगांशी लढण्यास मदत करते.

याशिवाय लोह, कॅल्शियम आणि मॅग्नेशियम सारख्या खनिजांच्या उपस्थितीमुळे ते हाडे मजबूत करतात. हे रक्तदाब नियंत्रित ठेवते आणि शरीरातील ऊर्जा पातळी राखते. त्याहून विशेष म्हणजे या मुंग्यांमध्ये अँटिऑक्सिडंट्स आढळतात.

त्यामुळे आदिवासी समाज वापरतो

या लाल मुंग्यांमध्ये पचनसंस्थेला म्हणजेच पचनक्रिया बळकट करण्याचा गुणही असतो. त्यांच्यामध्ये असे एन्झाइम्स आढळतात, जे अन्न सहज पचवण्यास मदत करतात.  ज्यामुळे पचनसंस्था निरोगी राहते. वजन कमी करू इच्छिणाऱ्या लोकांसाठीही ही चटणी खूप फायदेशीर ठरू शकते. या मुंग्यांमध्ये कॅलरी आणि चरबीचे प्रमाण खूप कमी असते. पोटात जळजळ होण्यापासून रोखण्याची क्षमता त्यात आहे, असेही मानले जाते.

अँटी-बॅक्टेरियल गुणधर्मांमुळे, त्यात अनेक प्रकारचे रोग स्वतःच बरे करण्याची क्षमता आहे. लाल मुंग्या पारंपारिकपणे बनवलेल्या आयुर्वेदिक औषधांमध्ये वापरल्या जातात, ज्यामुळे दमा आणि ब्राँकायटिस सारख्या श्वसन समस्या दूर करण्यात मदत होते.

असे मानले जाते की या मुंग्याची चटणी अंगदूखी आणि सांधेदुखीपासूनही आराम देते. हे सर्व प्रयोग आदिवासी भागातील लोक खूप करतात. जीआय टॅगनंतर आता या चटणीची ओळख जगालाही होणार आहे.