औरंगाबाद : सिल्लोड-सोयगाव मार्गावरील हळद्याच्या प्राचीन घाटात उभ्या असलेल्या वेताळवाडीच्या भक्कम किल्ल्यावरील तोफेला नवसंजीवनी मिळणार आहे. सह्याद्री प्रतिष्ठानच्या प्रयत्नांनी ही तोफ रविवारी (ता. 28) सकाळी दणकट सागवानी तोफगाड्यावर विराजमान होणार आहे.

सातवाहनांच्या भोगवर्धनकडून (भोकरदन) उत्तरेकडे जाण्याच्या प्राचीन हळदा घाटात वेताळवाडीचा लहानसा; पण बलदंड किल्ला उभा आहे. दोन भव्य बुरुजांच्या आड लपलेला गोमुखी दरवाजा, मजबूत तटबंदी, भव्य बुरुज आणि उत्तर टोकावरील बारदरी हे इथले खास आकर्षण. या किल्ल्यावर पूर्वी तीन तोफा असल्याचे सांगितले जाते. मात्र, खान्देशच्या दिशेने असलेल्या दरवाजाजवळ एकमेव तोफ आता शिल्लक आहे. वर्षानुवर्षे गवतामातीत पडलेल्या या तोफेसाठी सह्याद्री प्रतिष्ठानच्या कन्नड, चाळीसगावच्या किल्लेप्रेमींनी तोफगाडा बनवला आहे.

रविवारी सकाळी साडेनऊला जैन इरिगेशनचे संचालक अशोक जैन यांच्या हस्ते या तोफगाड्याचे दुर्गार्पण होणार असल्याचे, प्रतिष्ठानचे कार्याध्यक्ष श्रमिक गोजमगुंडे यांनी सांगितले. 

स्कॉटलंडच्या तोफगाड्यांच्या धर्तीवर, पुरातत्व विभागाचे संचालक डॉ. तेजस गर्गे यांच्या मार्गदर्शनाखाली हा तोफगाडा तयार झाला आहे. भारताच्या इतिहासात प्रथमच युरोपियन पद्धतीचा हा तोफगाडा बसणार आहे. चाळीसगावचे अजय जोशी यांनी हा गाडा बनवला असून, यासाठी 70 हजार रुपयांचा निधी संस्थेचे महाराष्ट्र संपर्कप्रमुख प्रकाश नायर यांच्या मित्रांनी संकलित केला आहे. 

- श्रमिक गोडमगुंडे, कार्याध्यक्ष, सह्याद्री प्रतिष्ठान.

तोफांसाठी दोन चाकांचे गाडे सर्रास बघायला मिळतात. मात्र, जगभरातील विविध बनावटींच्या तोफा आणि गाडे भारतभर वापरले गेल्याचे मध्ययुगीन लघुचित्रांतून दिसून येते. लांब बांगडी तोफेसाठी असा गाडा वापरत.

देवगिरी, परंडा, औसा, कंधारसारख्या किल्ल्यांवर वेगवेगळ्या बनावटींच्या वैशिष्ट्यपूर्ण तोफा आहेत. प्रत्येकीचे गाडे तिच्या प्रकारानुसार वेगवेगळ्या बनावटींचे होते. वेताळवाडीची तोफ लांबीला मोठी आहे. त्यामुळे तिथे आडवा गाडा असणे सयुक्तिक होते. सह्याद्री प्रतिष्ठानने मेहनतीने हा गाडा बनवून नवा प्रयोग केला आहे. 

- डॉ. तेजस गर्गे, संचालक, राज्य पुरातत्त्व व वस्तुसंग्रहालये संचालनालय.