मेट्रो : मेट्रोपॉलिटन पुण्याचे नवे ग्रोथ इंजिन

देशाच्या सकल राष्ट्रीय उत्पन्नात शहरी भाग दोनतृतीयांश वाटा उचलतात, हे लक्षात घेतले तर शहरांच्या शाश्वत विकासावर लक्ष केंद्रित करणे शहाणपणाचे आहे. या प्रक्रियेत योगदान देणाऱ्या दोन महत्त्वाच्या घटकांमध्ये शहरी वाहतुकीचा समावेश होतो आणि एकात्मिक वाहतूक धोरणात बिनीची भूमिका बजावणाऱ्या घटकात मेट्रोचा समावेश होतो. पुण्यातील मेट्रोचे भूमिपूजन पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते नऊ वर्षांपूर्वी (२४ डिसेंबर २०१६) झाले होते. त्यानिमित्ताने पुणे मेट्रोचा घेतलेला आढावा.
- चंद्रकांत सरस्वती बच्चू पाटील, उच्च व तंत्रशिक्षण मंत्री

------
पुणे पदवीधर मतदारसंघातून आमदार म्हणून निवडून आल्यानंतर पुण्यातील मेट्रोची चर्चा सतत कानावर पडायची. परंतु चर्चेशिवाय त्यातून काहीच निष्पन्न होत नसे. २०१४ मध्ये देशात पंतप्रधान नरेंद्र मोदी आणि राज्यात देवेंद्र फडणवीस यांच्या नेतृत्वाखाली सरकार आले आणि या चर्चेला पूर्णविराम मिळाला. २४ डिसेंबर २०१६ मध्ये पंतप्रधान मोदी यांच्या हस्ते पुणे मेट्रोचे भूमिपूजन झाले. त्यानंतर मेट्रोच्या पहिल्या टप्प्याला प्रारंभ झाला आणि ६ मार्च २०२२ मध्ये पुण्यात प्रत्यक्षात मेट्रो धावली. आता ३३ किलोमीटरच्या मेट्रोमार्गावरून रोज दोन लाख प्रवासी प्रवास करत आहेत. मेट्रो सुरू होणे म्हणजे केवळ एक नवी सुविधा नाही, तर मेट्रोपॉलिटन सिटी म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या पुण्याला एक नवे ‘ग्रोथ इंजिन’ लाभले आहे. आजपर्यंत १० कोटी नागरिकांनी मेट्रोचा वापर केला असून, देशातील राजधानी नसलेल्या शहरांमध्ये सर्वाधिक मेट्रोप्रवासी असलेले शहर अशी नवी ओळख पुण्याने प्राप्त केली आहे.
वाहनांची वाढती संख्या, अरुंद रस्ते आणि सक्षम सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्थेचा अभाव यामुळे बहुसंख्य शहरातील रोजचा प्रवास हा तापदायक वाटतो. मेट्रोमुळे पुण्यात अशा एकात्मिक वाहतूक धोरणासाठीचे ठोस पाऊल पडले. मेट्रो हा नॉनमोटराइज्ड ट्रान्स्पोर्टचा प्रभावी पर्याय आहे. मेट्रोची सेवा सुरू करण्यामागे सरकारचे धोरण आर्थिक नव्हे तर सामाजिक फायद्याचे आहे. पहिल्या टप्प्यात खासगी वाहनांची संख्या १० टक्क्यांपर्यंत कमी करणे आणि सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्था वापरण्याचे प्रमाण ४० टक्क्यांपर्यंत नेण्याचे उद्दिष्ट ठेवून मेट्रो सुरू झाली आहे. गेल्या साडेतीन वर्षांत मेट्रोचा वापर करणाऱ्यांची संख्या वेगाने वाढली.
पिंपरी-चिंचवडमध्ये जाणाऱ्यांना मेट्रो सुलभ पर्याय वाटतो. माझ्या माहितीतील अनेक डॉक्टर आहेत जे रुबी हॉल क्लिनिकमध्ये शस्त्रक्रिया करण्यासाठी जाताना स्वतःच्या गाडीचा वापर करण्याऐवजी मेट्रोने जाणे पसंत करतात. हजारो विमान प्रवासी रामवाडीपर्यंत मेट्रोने जात पुढे अन्य वाहनांचा उपयोग विमानतळावर जाण्यासाठी करतात. रेल्वे स्थानक आणि शिवाजीनगर, स्वारगेट बस स्थानकावर जाणाऱ्या हजारो प्रवाशांसाठी मेट्रो सर्वांत सोयीचा पर्याय बनली आहे. गणेशोत्सव आणि वारीच्या काळात लक्षावधी नागरिकांनी मेट्रोचा वापर केल्याने वाहतुकीचा ताण कमी झालाच; परंतु त्याचबरोबर एक नवा वर्ग तयार झालेला आहे. हा वर्ग पुण्याच्या संस्कृतीला नवा आयाम देत आहे.

पुण्यात येणार आमूलाग्र परिवर्तन
हिंजवडी-शिवाजीनगर मेट्रो हा मार्ग पुढील काही महिन्यांत नागरिकांच्या सेवेत दाखल झाल्यावर आणि त्यानंतर विस्तारित मेट्रोचे मार्ग व नवे मार्ग पुढील चार वर्षांत मार्गी लागल्यानंतर पुण्यात आमूलाग्र परिवर्तन होणार आहे. हे परिवर्तन केवळ प्रवासापुरते मर्यादित राहणार नाही, तर सुलभ आणि सुखद प्रवासामुळे नागरिकांच्या मानसिकतेवर सकारात्मक परिणाम होणार आहेत. त्यांची उत्पादकता वाढणार आहे.

असे होणार फायदे
- मेट्रो हा पुण्यातील नागरिकांच्या प्रवासासाठीचा प्राधान्यक्रम राहणार
- वाहतुक कोंडीचा प्रश्न सुसह्य होण्यास मदत होणार
- पार्किंगची समस्या मोठ्या प्रमाणात कमी होणार
- महिला आणि लहान मुलांसाठी सुरक्षित प्रवासाचा पर्याय उपलब्ध होणार
- प्रदूषणाचा धोका कमी होण्यासाठी मेट्रो कळीची भूमिका बजावणार.
- पुण्यातील बहारदार पर्यावरण पुन्हा अवतरण्यासाठी मेट्रो जीवनदायिनी ठरणार.

शाश्वत वाहतुकीकडे पाऊल
२१व्या शतकातील १०१ मेट्रो सिटीजच्या यादीत ५५ व्या क्रमांकावर असलेल्या पुण्याने मेट्रोच्या निमित्ताने शाश्वत वाहतुकीकडे दमदार पाऊल टाकलेले आहे. पूर्वीचे पुणे राहिले नाही, हा उसासा टाकण्याची काही गरज पडणार नाही, अशा पद्धतीने पुणे मेट्रोचा विस्तार होणार आहे, हे मी आत्मविश्वासाने सांगू शकतो.
..........