Gratuity Rule: पगारदार वर्गात ग्रॅच्युइटीची सर्वाधिक चर्चा असते, एखाद्या संस्थेत/कंपनीत सतत 5 वर्षे काम केल्यानंतर कर्मचाऱ्याला ग्रॅच्युइटी मिळते. पण जर तुम्ही खाजगी नोकरी करत असाल तर तुम्हाला हे माहित असले पाहिजे की 5 वर्षांपेक्षा कमी कालावधीच्या नोकरीतही ग्रॅच्युइटी मिळते.

यासाठी काही वेगळे नियम आहेत. तुमच्या मनात ग्रॅच्युइटीशी संबंधित काही प्रश्न असतील, तर तुम्हाला याची उत्तरे मिळतील.

ग्रॅच्युइटी म्हणजे काय? (What is Gratuity?)

कंपनीकडून कर्मचाऱ्यांना ग्रॅच्युइटी दिली जाते. ग्रॅच्युइटी ही कंपनी कर्मचाऱ्याला बक्षीस म्हणून दिलेली रक्कम आहे. सोप्या शब्दात सांगायचे तर ग्रॅच्युइटी म्हणजे कंपनीत दीर्घकाळ काम केल्याबद्दल मिळणारे बक्षीस असते. यातील काही भाग कर्मचार्‍यांच्या पगारातून कापला जातो, परंतु त्यातील बहुतांश रक्कम कंपनीच्या मालकाला द्यावी लागते.

सर्व खाजगी कर्मचार्‍यांना ग्रॅच्युइटीचा अधिकार आहे का?

पेमेंट आणि ग्रॅच्युइटी कायदा देशातील सर्व कारखाने, खाणी, तेल क्षेत्र, बंदरे आणि रेल्वे यांना लागू होतो. यासोबतच 10 पेक्षा जास्त कर्मचारी काम करणारी दुकाने आणि कंपन्यांच्या कर्मचाऱ्यांनाही ग्रॅच्युइटीचा लाभ मिळतो.

किती वर्षाच्या कामानंतर तुम्हाला ग्रॅच्युइटी मिळते?

कोणत्याही संस्थेत 5 वर्षे सतत काम करणारे कर्मचारी ग्रॅच्युइटीसाठी पात्र ठरतात. परंतु काही प्रकरणांमध्ये, ग्रॅच्युइटीचा लाभ 5 वर्षांपेक्षा कमी सेवेसाठी देखील दिला जातो.

ग्रॅच्युइटी कायद्याच्या कलम-2A मध्ये याची स्पष्टपणे व्याख्या करण्यात आली आहे. यानुसार अनेक कर्मचाऱ्यांना 5 वर्षे काम न करताही ग्रॅच्युइटीचा लाभ मिळू शकतो.

नोटीस कालावधी देखील ग्रॅच्युइटीमध्ये मोजला जातो का?

होय, नोटीस कालावधी ग्रॅच्युइटीमध्ये मोजला जातो की नाही याबद्दल अनेक लोक गोंधळात पडले आहेत. नियम स्पष्टपणे सांगतो की, नोटीस कालावधी 'सतत सेवा' मध्ये मोजला जातो, म्हणून नोटिस कालावधी ग्रॅच्युइटीमध्ये जोडला जातो.

ग्रॅच्युइटीमध्ये रक्कम कशी मोजली जाते?

ही खूप सोपी प्रक्रिया आहे, तुम्ही तुमची ग्रॅच्युइटी स्वतः मोजू शकता.

एकूण ग्रॅच्युइटी रक्कम = (शेवटचा पगार) x (15/26) x (कंपनीमध्ये काम केलेले वर्ष).

उदाहरणासह समजून घ्या:- समजा तुम्ही एकाच कंपनीत सलग 7 वर्षे काम केले. जर अंतिम पगार 35,000 रुपये असेल (मूलभूत पगार आणि महागाई भत्त्यासह), तर गणना अशी असेल-

(35,000) x (15/26) x (7) = रु.1,41,346. एका कर्मचाऱ्याला कमाल 20 लाख रुपयांपर्यंत ग्रॅच्युइटी मिळू शकते.

विशेष म्हणजे, आत्तापर्यंत लागू असलेल्या नियमानुसार, ग्रॅच्युइटीसाठी, कर्मचार्‍याला कोणत्याही एका कंपनीत 5 वर्षे सतत कार्यरत असणे आवश्यक आहे. मात्र, केंद्र सरकार ते 3 वर्षांपर्यंत कमी करण्याचा विचार करत आहे. तसे झाल्यास खासगी क्षेत्रात काम करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांना मोठ्या प्रमाणावर फायदा होणार आहे.