मराठी भाषा : (उच्चार : मराठी, माराठी, मवाठी (लिपस्टिकसहित), सर्वंट्स लँग्वेज इत्यादी) ही एक इंडोयुरोपीयन कुळातील प्राचीन भाषा होती, व आता ती विश्वातून जवळपास नामशेष झाली आहे. काही मोजक्या ठिकाणी आणि मोजक्या प्रसंगी ती अजूनही चोरुन बोलतात, असे कळते.

प्राचीनकाळी सर्वसाधारणत: (बेळगाव, कारवार, निप्पाणी, भालकीसह) स्टेट ऑफ महाराष्ट्राचा मुलुख आणि गोव्यात अंशत: ही भाषा बोलली जात असे. या भाषेबद्दल पूर्वीपासून खूप प्रवाद होते. ती संस्कृतोद्भव आहे की प्राकृत, खरोष्टी (खुलासा : यादेखील भाषाच आहेत) यातून निपजली आहे, असा वाद आहे. तथापि, मुळात मराठी अशी कुठली भाषा कधीच नव्हती, असाही एक सिद्धांत अलीकडे मांडला जाऊ लागला आहे.

परंपरावादी भाषातज्ज्ञांच्या मतानुसार या भाषेला सुमारे बावीसशे वर्षांचा इतिहास असून इसपू तिसऱ्या-चौथ्या शतकात तिचा जन्म झाला, आणि इसवीसनाच्या दुसऱ्या सहस्त्रकाच्या प्रारंभी ती नामशेष झाली. ही भाषा टिकू नये म्हणून जे प्रयत्न झाले, त्यालाही बावीसशे वर्षांचाच इतिहास आहे. या भाषेत बाराखडी नावाचा एक प्रकार होता.

त्याला फॉण्ट असे ढोबळमानाने म्हणता येईल. म्हाइंभट म्हणून एकजण होऊन गेले, त्यांनी लीळाचरित्र नावाचा एक ब्लॉग सर्वप्रथम मराठी भाषेत लिहिला, परंतु, त्याला हव्या तितक्या हिट्स न मिळाल्याची नोंद सापडते. पुढे ज्ञानेश्वर, तुकाराममहाराज असे संत महाराष्ट्रात होऊन गेले. त्यांचे ओव्या-अभंग शालेय अभ्यासक्रमात लावले जात, असे काही प्राचीन ग्रंथांत नमूद करण्यात आले आहे.

मराठी लोकजीवन आणि भाषा : महाराष्ट्रात एकूण बावीस बोलीभाषा प्रामुख्याने बोलल्या जात होत्या. या बावीस बोलीभाषांची मिळून मराठी भाषा मानली जात असे. त्यात प्रमाणभाषा किंवा मानकभाषा नावाची एक बोली समाविष्ट होती. या प्रमाणभाषेच्या नियमांची हाय खाऊन मराठी भाषा मेली, असा एक मतप्रवाह आहे.

प्रमाणभाषेत सरकारी कामे होत. प्राचीन सरकारी दफ्तरांमध्ये प्रवर्ग, उपरिर्निदिष्ट, प्रतिवर्धित, नस्ती, निर्देश, निर्लेखन, पुनर्विचार आदी शब्द आढळतात. ते मराठी आहेत, असा अनेकांचा दावा आहे. तथापि, याबद्दल खात्रीने काही सांगता येत नाही.

सुमारे इसवीसनाच्या पहिल्या सहस्त्रकाच्या उत्तरार्धात, नागर समाजात (पहा : अर्बन लँग्वेजेस) तेव्हा सगळेच पैशाची भाषा बोलत होते. (खुलासा : पैशाची ही अतिप्राचीन भाषादेखील आहे. पण ती ही नव्हे!

ही व्यवहाराची भाषा असून आजही ती विपुल प्रमाणात बोलली जाते.) मराठी माणसांना पैशाची भाषा काही केल्या समजत नसल्याने त्यांची पंचाइत होऊन नागरभागातून त्यांचे उच्चाटन होऊ लागले. हल्ली काही निवडक कोपऱ्यांमध्ये (उदाहरणार्थ : मसाप, कोमसाप वगैरे) मराठी मर्यादित प्रमाणात ऐकू येते.

साहित्य संमेलने : मराठी भाषेत साहित्य संमेलने होत व बरेच मराठी साहित्यिक एकत्र येऊन त्याठिकाणी तीन वेळा जेवत! या जेवणावळींमुळे मराठीचे संवर्धन होईल, अशी प्राचीनकाळी अंधश्रद्धा होती. पुढे संमेलनांचे आयोजकही पैशाची भाषा बोलू लागल्याने संमेलने थंडावली.

साहित्य पुरस्कार : माहितीस्त्रोत उपलब्ध नाही. बहुधा विविध कारणांमुळे पुरस्कार वापस केले गेल्याने असे घडले असावे.

अभिजात दर्जा : मराठी भाषेला अभिजात भाषेचा दर्जा मिळावा, अशी मागणी आजही होताना दिसते. मराठी भाषा दिन : मराठीचा हॅप्पी बर्थ डे.

(तळटीप : वरील प्रकारे विकिपीडियाचे पृष्ठ आपल्या लेकरांच्या हाती पडू द्यायचे नसेल तर वेळीच जागे व्हा. इति.)