नवी दिल्ली : सूर्य हा आपल्या विश्वाचा प्राण आहे, जर हा सूर्य झोपला तर काय होईल? याबाबत सेंटर ऑफ एक्सलन्स इन स्पेस सायन्सेस इंडियाच्या संशोधकांनी महत्वाची रहस्ये समोर आणली आहेत. यासाठी त्यांनी सूर्याच्या 10,000 वर्षांपूर्वीच्या क्रियाकलापांचा मागोवा घेतला आहे. (What happens when the Sun is asleep Indian researchers reveal unique details)

या संशोधकांचं म्हणणं आहे की, सूर्य या वर्षी अत्यंत सक्रिय आहे कारण तो आपल्या सौरचक्राच्या शिखरावर पोहोचला आहे. गेल्या आठवड्यात त्याने तीन सौर ज्वाला, 18 कोरोनल मास इजेक्शन आणि 1 भूचुंबकीय वादळ उठवली आहेत. पण असं कायमचं नव्हतं कारण असंही काही वेळा घडलंय की जेव्हा पृष्ठभागावरील सूर्याचे डाग पूर्णपणे नाहीसे होतात आणि त्यामुळं आपला सूर्य झोपलेल्या अवस्थेत दिसतो.

इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्स एज्युकेशन अँड रिसर्च (IISER), कोलकाता येथील सेंटर ऑफ एक्सलन्स इन स्पेस सायन्सेस इंडियाच्या संशोधकांनी हे उघड केले आहे की, जेव्हा सूर्यावरील क्रियाकलाप पूर्णपणे गायब होतो तेव्हा काय होतं? जर्नल मंथली नोटिसेस ऑफ द रॉयल अॅस्ट्रॉनॉमिकल सोसायटीमध्ये प्रकाशित झालेल्या निष्कर्षांवरून असे दिसून आलं आहे की, सूर्य गाढ झोपेत असतानाही ताऱ्याच्या ध्रुवीय आणि अंतर्गत भागात मंथन होत असतं. संशोधकांना असं आढळून आलंय की, सूर्याची अंतर्गत डायनॅमो यंत्रणा जी सौरचक्र टिकवून ठेवते ती या शांत कालावधीतही काम करत आहे.

सूर्य कधी झोपतो?

भूतकाळात असे प्रसंग घडले आहेत जेव्हा सूर्याच्या पृष्ठभागावरील घडामोडी कमी होताना सौर्य डाग दिसत नाहीत. हा कालावधी ग्रँड मिनिमम म्हणून ओळखला जातो. ज्यामुळं सौर किरणोत्सर्ग आणि कण आउटपूटमध्ये लक्षणीय घट होते. यालाच सूर्य झोपला असंही म्हटलं जातं. खगोलशास्त्रज्ञांना असंही आढळून आलंय की, तार्‍याच्या पृष्ठभागावर दिसलेल्या सौर्य डागांची संख्या वाढणं आणि कमी होण्याची क्रिया 16.45 ते 17.15 वाजण्याच्या दरम्यान थांबली. ही एक स्वतंत्र घटना नाही, अशा घटनांची अनेकदा नोंद झाली आहे. जी 4.6 अब्ज वर्षे जुनी आहे. सूर्याच्या पृष्ठभागावर काय घडतंय? हे आपल्याला माहिती असलं तरी या कालावधीत, ध्रुवीय आणि अंतर्गत प्रदेशातील घडामोडींबद्दल फारशी माहिती नाही. असं मानले जातं की, सूर्याचे मोठ्या प्रमाणात चुंबकीय चक्र या टप्प्यांमध्ये बंद होतं.

संशोधकांना काय सापडलं?

IISER मधील विद्यार्थी चित्रदीप साहा आणि संघिता चंद्रा आणि प्राध्यापक दिब्येंदू नंदी यांनी आपल्या अभ्यासातील काही तथ्ये उघड केली आहेत. त्यानुसार, सूर्याच्या अंतर्भागातील चुंबकीय क्षेत्र वरवर पाहता सुप्त अवस्थेत असतात. चुंबकीय क्रिया प्रवाही झोनमध्ये कमकुवत चक्रांच्या रूपात टिकून राहते जी सौर डाग निर्माण करण्यास असमर्थ असते.

सूर्याचा अभ्यास करण्यासाठी भविष्यातील नियोजित मोहिमांना मदत करण्यासाठी हा अभ्यास तयार करण्यात आला आहे. ज्यामध्ये सूर्याच्या अंतरंग आणि ध्रुवीय प्रदेशांवर लक्ष केंद्रित केले आहे, जे खगोलशास्त्रज्ञांसाठी कायमच रहस्यमय राहिलं आहे. याक्षणी, नासाची पार्कर सोलर प्रोब आणि युरोपची सोलर ऑर्बिटर या दोन प्रमुख मोहिमा, घडामोडींचा अभ्यास करण्यासाठी आणि अवकाशातील हवामान अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यासाठी सूर्याच्या अगदी जवळ जात आहेत. भारतानंही आदित्य एल-1 मिशन लाँच करण्याची योजना आखली आहे जी सूर्याचा बारीकसारीक गोष्टींचा अभ्यास करेल.