नाशिक : त्रिरश्मी बुद्ध लेण्यांच्या समूहात तीन नव्या लेण्यांची भर पडली आहे. चार दिवसांपूर्वी साफसफाई सुरू असताना दोन लेणी सापडल्यानंतर सोमवारी (ता. २४) सकाळी पुन्हा एक अपूर्ण प्राचीन बुद्धलेणी त्रिरश्मी डोंगरावर आढळली आहे. बुद्धपौर्णिमेच्या पूर्वसंध्येला समस्त भारतीय आणि बुद्ध अनुयायांना ही एक अनोखी भेट मिळाली आहे. (Three-new-caves-in group-of-Trirashmi-Buddha-Caves)

नाशिकमध्ये सापडली राज्यातील सर्वांत प्राचीन लेणी

चारच दिवसांपूर्वी सापडलेल्या दोन भिक्खू निवासगृहांनंतर, सोमवारी आणखी एक प्राचीन भिक्खू निवासगृह त्रिरश्मी डोंगरावर सापडले. यामुळे नाशिकमध्ये एकेकाळी बौद्ध धम्माचे मोठे प्रस्थ होते, हे पुन्हा एकदा अधोरेखित झाले आहे. ही लेणी महाराष्ट्रातील सर्वांत प्राचीन लेणी असण्याची शक्यता वर्तविण्यात आली आहे. नाशिकचे वरिष्ठ संरक्षक सहाय्यक राकेश शेंडे, अतुल भोसेकर, पुरातत्त्वविद मैत्रेयी भोसेकर, लिपीतज्ज्ञ सुनील खरे, वरिष्ठ कर्मचारी सलीम पटेल आणि साक्षी भोसेकर यांचा चमू सोमवारी सकाळी त्रिरश्मी डोंगरावर सर्वेक्षण करीत असताना, एका कपारीत झाडाझुडपांनी झाकलेली ही अपूर्ण लेणी दिसली. अपूर्ण अवस्थेतील भिक्खू निवासगृहाच्या संरचनेवरून व पुरातत्त्वीय अभ्यास केल्यानंतर या लेण्यांचा कोरण्याचा काळ इ.स. पूर्व २०० ते २५० असू शकतो, असे ट्रिबिल्सचे अध्यक्ष अतुल भोसेकर म्हणाले. महाराष्ट्रातील आणि भारतातील सर्व बुद्धलेण्यांच्या कालमापनाच्या (chronology) तारखेत बदल होऊ शकतो, असे ते म्हणाले.

लेणी २,२७० वर्षे जुन्या

आजपर्यंत नाशिकच्या जगप्रसिद्ध त्रिरश्मी बुद्ध लेणी समूहाचा काळ इ.स. पूर्व २०० ते इ.स. ६०० समजला जात होता. चार दिवसांपूर्वी दोन भिक्खू निवासगृह आणि आज सापडलेले अपूर्ण भिक्खू निवासगृह हे इ.स. पूर्व २०० ते इ.स. पूर्व २५० या काळातील असावे, असे पुरातत्त्वीय प्रमाणावरून दिसते. याचा अर्थ या लेणी दोन हजार २७० वर्षे जुन्या आहेत. त्यामुळे नाशिकच्या त्रिरश्मी बुद्ध लेण्यांचे कालमापन अजून प्राचीन झाले आहे.

भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षणला करणार सादर

पुरातत्त्वविद मैत्रेयी भोसेकर लेण्यांचे दस्तऐवजीकरण करीत असून, लवकरच ते भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षणला सादर केले जाणार आहे. २५६५ व्या बुद्धपौर्णिमेच्या पूर्वसंध्येला सापडलेल्या या नवीन बुद्धलेण्यांमुळे इतिहासप्रेमी, पुरातत्त्वविद आणि लेणी संवर्धकांमध्ये चैतन्य निर्माण झाले आहे.

नवीन बुद्धलेण्यांमुळे नाशिकच्या त्रिरश्मी बुद्धलेण्यांच्या समूहात तीन नव्या लेण्यांची भर पडली आहे. या लेणी महाराष्ट्रातील सर्वांत प्राचीन लेणी असू शकतात. या डोंगरावर आणखीन बुद्धलेणी सापडण्याची शक्यता आहे.

-अतुल भोसेकर, निर्देशक, ट्रिबिल्स

त्रिरश्मी लेण्यांच्या वरच्या थरावर तीन नवीन लेणी शोधून काढल्या आहेत. लेण्यांचे निश्‍चित जतन व संवर्धन केले जाईल. तसेच, रेखांकन व दस्तऐवजीकरण कार्ये केली जातील. लवकरच पाथवे व रेलिंगचे कामही केले जाईल. अस्तित्वात असलेल्या लेण्यांच्या थरापेक्षा आणखी काही गुहा अस्तित्वात असण्याची शक्यता आहे. भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षणतर्फे संयुक्तरीत्या सर्वेक्षण केले जाईल.- राकेश शेंडे, वरिष्ठ संरक्षक सहाय्यक, भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण

सापडलेले भिक्खू निवासगृह निश्‍चितच त्रिरश्मी बुद्धलेणी समूहापेक्षा प्राचीन असून, लेणी कोरण्याची प्राथमिक अवस्था दर्शविते. ही लेणी २,२०० वर्षांपेक्षा किंवा त्यापेक्षाही जुनी असावी. यामुळे संशोधकांना लेणी करण्याच्या पद्धतीचा अभ्यास करता येईल. -मैत्रेयी भोसेकर, पुरातत्त्वविद आणि लिपीतज्ज्ञ