मुंबई : व्यायाम आणि डाएटिंग करूनही तुमचे वजन कमी होत नाही. याला काही हार्मोन्स कारणीभूत ठरतात. म्हणूनच अशा हार्मोन्सबद्दल जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे जे वजन वाढण्यास जबाबदार आहेत. त्याची माहिती बालपोषण तज्ञ डॉ. रमिता कौर यांनी दिली आहे.

हार्मोन्स ही अशी रसायने असतात जी पेशींच्या एका गटाकडून दुसऱ्या गटात माहिती आणि सूचना वाहून नेतात. हे हार्मोन्स शरीरातील अनेक कार्ये नियंत्रित करतात.

लेप्टिन, इन्सुलिन, लिंग आणि वाढ संप्रेरके भूक, चयापचय, तणाव आणि शरीरातील चरबीच्या वितरणावर परिणाम करतात. हे हार्मोन्स चयापचय क्रियेत अडथळा आणून शरीरात चरबी जमा करतात. अशाच काही हार्मोन्सबद्दल जाणून घेऊया. (harmones that affects your weight loss efforts why I am unable to loose weight after so much exercise and diet ) हेही वाचा - संतुलित आहारातून रोखा फॅटी लिव्हरचा आजार

१. उच्च कार्टिसोल

शरीराला त्याचे कार्य सुधारण्यासाठी अनेक हार्मोन्सची आवश्यकता असते. कार्टिसोल हे त्यापैकी एक आहे. कोर्टिसोल शरीरातील अधिवृक्क ग्रंथींद्वारे तयार केले जाते.

प्रदीर्घ ताणतणाव किंवा कोणत्याही आजारामुळे शरीरात कार्टिसोलची पातळी वाढली तर स्नायू कमकुवत होणे, उच्चरक्तदाब, लठ्ठपणा इत्यादी अनेक घातक आजार शरीरात जन्म घेऊ शकतात. हे टाळण्यासाठी कॅमोमाइल फ्लॉवर चहाचा आहारात समावेश करा.

पोटदुखी, लठ्ठपणाची समस्या आणि अस्वस्थता दूर करण्यासाठी कॅमोमाइलचे सेवन फायदेशीर आहे कारण त्यात अँटीऑक्सिडेंट, अँटी-मायक्रोबियल आणि अँटी-इंफ्लेमेटरी गुणधर्म आहेत.

२. इस्ट्रोजेन वर्चस्व

शरीरातील प्रोजेस्टेरॉन पातळीच्या तुलनेत इस्ट्रोजेनची पातळी वाढते तेव्हा हे दिसून येते. इस्ट्रोजेनचे वर्चस्व चयापचयातील बदल, रजोनिवृत्ती किंवा इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉन प्रमाणातील असंतुलनामुळे दिसून येते, जे धोकादायक असू शकते. त्यामुळे वजन वाढण्याची समस्या उद्भवू शकते.

ही समस्या टाळण्यासाठी अश्वगंधाचा आहारात समावेश करा. अश्वगंधामध्ये विथॅनोलाइड्स नावाचे पदार्थ असतात, जे इस्ट्रोजेनच्या वर्चस्वाची लक्षणे कमी करतात आणि दाहक-विरोधी आणि अँटिऑक्सिडंट प्रभाव दर्शवतात.

३. थायरॉईड असंतुलन

थायरॉईड हार्मोनचे असंतुलन चुकीचे आहार, जीवनशैली आणि आरोग्याशी संबंधित कारणांमुळे होऊ शकते. या समस्येमध्ये नैराश्य, वजन वाढणे, स्नायू कमकुवत होणे अशी लक्षणे दिसतात.

डायट प्लॅन आणि व्यायामाशिवाय वजन अचानक कमी होत असेल किंवा कमी खाऊनही वजन झपाट्याने वाढत असेल तर थायरॉईडची तपासणी करून घ्यावी. थायरॉईडच्या असंतुलनामुळे वजन वाढू शकते.

ही समस्या टाळण्यासाठी ब्राझील नट्सचे सेवन करावे. कुरकुरीत आणि चवदार ब्राझील नट्समध्ये सेलेनियम भरपूर प्रमाणात असते. हे शेंगदाणे T4 चे T3 थायरॉईड संप्रेरकामध्ये रूपांतर करण्यास मदत करतात. ग्लूटाथिओन तयार करा, जे थायरॉईड ग्रंथीला जळजळ होण्यापासून संरक्षण करते.

४. इन्सुलिन

इन्सुलिन हे स्वादुपिंडाद्वारे तयार होणारे हार्मोन आहे. जेव्हा आपण कार्बोहायड्रेट खातो तेव्हा त्याचे ग्लुकोजमध्ये रूपांतर होते, ज्यामुळे शरीराला ऊर्जा मिळते. शरीर वाढलेल्या ग्लुकोजचे नियमन करते. पण काही वेळा खाण्यापिण्याच्या चुकीच्या सवयी, धूम्रपान आणि मद्यपान यांमुळे शरीरातील ग्लुकोजचे प्रमाण वाढते.

काही काळानंतर शरीर साठवून ठेवण्यास किंवा खर्च करण्यास असमर्थ ठरते आणि ग्लुकोज रक्तात जाते. याला इन्सुलिन रेझिस्टन्स म्हणतात.

लठ्ठ व्यक्ती कधीकधी इन्सुलिन सिग्नल गमावतात आणि ऊतींचे ग्लुकोज पातळी नियंत्रित करू शकत नाहीत. यामुळे मधुमेह होतो आणि दीर्घकाळापर्यंत शरीरात लठ्ठपणा, उच्च रक्तदाब, उच्च कोलेस्टेरॉल आणि टाइप ४ मधुमेह यासह अनेक समस्या उद्भवू शकतात.

पण तुम्हाला काळजी करण्याची गरज नाही, कारण तुम्ही दालचिनीच्या चहाने ते नियंत्रित करू शकता. जर्नल ऑफ डायबिटीज सायन्स अँड टेक्नॉलॉजीमध्ये प्रकाशित संशोधनानुसार दालचिनी इन्सुलिन संवेदनशीलता वाढवण्यास मदत करू शकते. खाल्ल्यानंतर ३० मिनिटांनी दालचिनीचा चहा घ्या.