थोडक्यात:

1. गणपती बाप्पांचे 'लंबोदर' हे नाव पोटाच्या आकाराशी संबंधित असून त्यातून मेदवृद्धीची उपमा दिली जाते.

2. पोट वाढण्याचे मुख्य कारण म्हणजे शरीरात चरबी जमा होणे, म्हणजेच मेदवृद्धी.

3. मेदवृद्धीचे दोन प्रकार असतात – सफरचंदाच्या आकाराची (पोटाभोवती चरबी) आणि पेअरच्या आकाराची (मांड्या-नितंबांवर चरबी).

Simple Daily Habits to Control Weight for Working Men: गणपती बाप्पांच्या बारा नावांपैकी लंबोदर हे नाव सर्वांनाच परिचित आहे. अशी "लंबोदर' किंवा पोट सुटलेली व्यक्ती पाहणे आपल्या कोणालाच नवीन नाही. पोटाचा आकार वाढण्याचे सर्वांत जास्त वेळा आढळणारे कारण म्हणजे मेदवृद्धी. सफरचंदाच्या आकाराची (apple shaped) व पेअरच्या आकाराची (pear shaped) अशी दोन प्रकारची मेदवृद्धी होते.

यांपैकी सफरचंदाच्या आकाराच्या मेदवृद्धीने पोट सुटते, तर पेअरच्या आकाराप्रमाणे झालेल्या मेदवृद्धीत नितंब व मांड्यांचे आकार वाढतात. मेदवृद्धी अनेक प्रकारच्या विकारांना आमंत्रित करते. मेदवृद्धीने शरीर बेढब दिसते; एवढेच नव्हे तर टाइप-टू मधुमेह, हृदयविकार, हृदयाच्या कार्यशक्तीत घट होणे, कोलेस्टेरॉल व ट्रायग्लिसराईड्‌स या मेदांची पातळी वाढणे, हृदयाच्या रक्तवाहिन्यांमध्ये काठिण्याचा (blocks) आजार होणे, पित्ताशयाला सूज येणे व त्यात खडे होणे, फुफ्फुसांची कार्यक्षमता कमी होणे, निद्रानाशाचा त्रास होणे, खुबा व गुडघा या सांध्यांची झीज होऊन osteoarthritis होणे, रक्तदाब वाढणे असे विकार मोठ्या प्रमाणात आढळतात.

हे लक्षात घ्या

- पोटाचा घेर वाढण्यामागे चार एफ पैकी एखादे कारण असते. चार एफ म्हणजे फॅट (fats) वृद्धी, फ्लेट्‌स (flatus) - पोटात वायू साठणे, फ्लुईड (fluid) - पोटात पाणी साचणे किंवा जलोदर होणे, फीट्‌स (foetus) - गर्भवती स्त्री.

- पाचवे कारण म्हणजे पोटात गाठ (tumor) हे होय.

- सामान्यपणे पुरुषांमध्ये 25 बीएमआय (body mass index) असणे, हे वजन योग्य असल्याचे प्रमाण मानले जाते.

- बीएमआय आणि waist to hip ratio दोन्ही महत्त्वाचे आहेत.

- आरोग्याच्या दृष्टीने वजन आणि ठेवण दोन्ही आपल्या शरीररचनेचे महत्त्वाचे भाग आहेत.

- जीवनसंघर्ष तीव्र झाल्याने कॉर्टिसॉलचा स्राव वाढतो व रक्तातील इन्शुलिनची पातळी वाढते व पोटातील मेदाचा साठा वाढतो.

- आनुवंशिकता, बैठी जीवनशैली, व्यायामाचा अभाव, अति ताणतणाव, रात्री उशिरा व भरपेट जेवणे, दारू, नॉन-व्हेज आहाराचे अतिरेकी सेवन, जीवनातील संघर्ष यांच्या एकत्रीकरणामुळे पोट सुटते व सुटतच राहते.

- हे सर्व टाळायचे असल्यास आहारावर नियंत्रण म्हणजेच calorie management, भरपेट न्याहारी व कमी कमी उष्मांकांचे दुपारचे व रात्रीचे जेवण, चल पद्धतीचे कोणतेही व्यायाम, ताणतणावांचे योग्य नियोजन, ध्यान व प्राणायाम, अत्यंत सोपा व बिनखर्चाचा उपाय म्हणजे सूर्यनमस्कार; पालेभाज्या व शिरांच्या भाज्या, योग्य प्रमाणात पाणी पिणे, असे हमखास उपाय होत.

- महिन्याभरांत 10 किलो वजन कमी करा अशा जाहिरातींचे बळी होऊ नका.

- एकदम एका महिन्यात खूप वजन कमी होणे आरोग्यास अत्यंत घातक ठरू शकते.

- योग्य वैद्यकीय सल्ला व आहार तज्ज्ञांचे मार्गदर्शन घ्या.

- Liposuction हा उपायदेखील घातक ठरू शकतो.

FAQs

1. पोट वाढण्यामागची प्रमुख कारणं कोणती असतात? (What are the major causes behind abdominal enlargement?)
   पोट वाढण्यामागे ‘चार एफ’ ही प्रमुख कारणं असतात – फॅट (चरबी वाढणे), फ्लेट्स (पोटात वायू साचणे), फ्लुईड (पोटात पाणी साचणे), फीट्स (गर्भधारणेमुळे पोट वाढणे). याशिवाय पोटात गाठ (tumor) असणे हे पाचवे कारण असू शकते.

2. सफरचंद व पेअरच्या आकारातील मेदवृद्धीत काय फरक असतो? (What is the difference between apple-shaped and pear-shaped obesity?)
   सफरचंदाच्या आकाराची मेदवृद्धी म्हणजे मुख्यत्वे पोटाभोवती चरबी जमा होणे, तर पेअरच्या आकारामध्ये मांड्या व नितंबांवर चरबी जास्त प्रमाणात असते. पोटावरील चरबी आरोग्यास अधिक घातक मानली जाते.

3. पोटाची चरबी वाढल्यास कोणते आरोग्यविषयक धोके संभवतात? (What health risks are associated with abdominal fat?)
   पोट सुटल्याने टाइप-२ मधुमेह, हृदयविकार, उच्च कोलेस्टेरॉल, निद्रानाश, सांध्यांचे विकार (osteoarthritis), उच्च रक्तदाब, फुफ्फुसांची कार्यक्षमता कमी होणे, यांसारख्या गंभीर आजारांचा धोका वाढतो.

4. पोटाची चरबी कमी करण्यासाठी कोणते उपाय फायदेशीर ठरतात? (What are effective ways to reduce belly fat?)
   कॅलोरी नियंत्रण, भरपेट न्याहारी, हलकी दुपारची व रात्रीची जेवणं, नियमित व्यायाम, सूर्यनमस्कार, ध्यान व प्राणायाम, पालेभाज्या व ताज्या भाज्यांचा आहार, योग्य प्रमाणात पाणी पिणे हे उपाय उपयोगी ठरतात. तज्ज्ञांचा सल्ला घेणे आवश्यक असते.

डिस्क्लेमर : सदर लेख फक्त सामान्य माहितीसाठी आहे. सकाळ माध्यम समूह अशा कोणत्याही गोष्टींची पुष्टी करत नाही. अधिक तपशीलांसाठी तुम्ही तज्ज्ञांचे मार्गदर्शन घेऊ शकता.