Parsi New Year 2023: भारतातील पारशी समुदाय हा जागतिक स्तरावर सर्वात यशस्वी अल्पसंख्याक समुदाय आहे. या समुदायातील लोकांचे भारताच्या अर्थव्यवस्थेत, व्यापार आणि उद्योगात महत्त्वपूर्ण योगदान आहे.

मात्र गेल्या काही वर्षांपासून पारशी समाजाची लोकसंख्या झपाट्याने कमी होत आहे, ही देशासाठी चिंतेची बाब आहे. आज भारतात 'पारशी' समाजाची लोकसंख्या केवळ 57,264 आहे. असे असूनही भारताच्या जीडीपीमध्ये त्यांचा वाटा मोठा आहे.

'मेक इन इंडिया'चा नारा भारतात 2014 सालापासून जोरात सुरू आहे, पण ही घोषणा भारतातील 'पारशी समाजा'ला साजेशी आहे. गेल्या 1,000 वर्षांपासून हा समुदाय 'मेक इन इंडिया'चा प्रचार करत आहे.

10 व्या शतकापासून, भारतातील व्यापार, उद्योग तसेच समाजाच्या उन्नतीसाठी या समाजाने मोठे योगदान दिले आहे.

'पारशी समाजाने' केवळ व्यवसायातच नव्हे तर देशातील आरोग्यसेवा, कला, सामाजिक पायाभूत सुविधा, शैक्षणिक संस्था, ग्रंथालये, सामाजिक विकास आणि ग्रामीण विकास कार्यक्रमांमध्ये मोलाचे योगदान दिले आहे.

याची सुरुवात सुमारे 1,300 वर्षांपूर्वी सुरू झाली, जेव्हा पर्शियन आखातात (आजचा इराण) मूर्तिपूजेला विरोध करणाऱ्यांनी या शांतताप्रिय व्यापारी समाजावर अत्याचार केले. त्यावेळी अत्याचाराला वैतागून ते भारतात आले.

त्यानंतर गुजरातच्या 'जादव राणा' या संस्थानाने प्रथम पारशींना भारतात आश्रय दिला. यानंतर या समाजाला 'गुजरातचा पारशी समाज' असे संबोधण्यात आले.

पारशी समाजातील काही महत्वाच्या व्यक्तींच्या कामाची ओळख :

1- कावसजी नानाभाई डावर

फेब्रुवारी 1854 ची गोष्ट आहे. तेव्हा भारतीय उद्योगांवर इंग्रजांचे राज्य होते. पण नंतर मुंबई शहरात सूतगिरणी सुरू झाली.

हे भारतात पहिल्यांदाच घडत होते जेव्हा एका भारतीयाने स्वतःचा कारखाना काढला होता. या कारखान्याचे संस्थापक कावसजी नानाभाई दावर होते, जे पारशी समाजाचे होते.

2 - जमशेटजी नुशेरवानजी टाटा

1868 मध्ये, जमशेदजी नुसेरवानजी टाटा, पारशी व्यापारी, यांनी 21,000 रुपयांची ट्रेडिंग कंपनी स्थापन केली. 1869 मध्ये त्यांनी मुंबईतील चिंचपोकळी येथे एक दिवाळखोर तेल गिरणी विकत घेतली आणि तिचे कापूस गिरणीत रूपांतर केले.

त्याला अलेक्झांड्रा मिल असे नाव दिले. मात्र 2 वर्षानंतर त्यांनी ही गिरणी अधिक पैशात विकली. 1874 मध्ये जमशेदजी टाटा यांनी नागपुरात 'सेंट्रल इंडिया स्पिनिंग, विव्हिंग आणि मॅन्युफॅक्चरिंग कंपनी' सुरू केली.

यानंतर जमशेदजी टाटांचा हा वारसा दोराबजी टाटांनी पुढे नेला. त्यांनीच 1907 साली भारताला ‘पहिला लोखंड कारखाना’ दिला. तिसर्‍या पिढीतील जहांगीर रतनजी दादाभाई टाटा (जेआरडी टाटा) यांनी 1932 मध्ये भारताला पहिली एअरलाइन (एअर इंडिया) दिली.

3- अर्देशीर इराणी

1909 ते 1930 पर्यंत भारतात फक्त मूकपट बनवले गेले. पण त्या काळात पारशी कुटुंबातील अर्देशीर इराणी यांनी 1931 मध्ये 'आलम-आरा'च्या रूपाने भारताला पहिला आवाज दिला.

अर्देशीर इराणी यांनी 1922 साली वीर अभिमन्यू या मूक चित्रपटातून दिग्दर्शन करिअरला सुरुवात केली.

4 - शापूरजी पालोनजी मिस्त्री

1960 साली हिंदी चित्रपटसृष्टीतील ऐतिहासिक चित्रपट 'मुघल-ए-आझम' पडद्यावर आणण्याचे स्वप्नही एका पारशीचे होते.

जर त्यावेळी दिग्दर्शक के. आसिफच्या खांद्यावर पारशी उद्योगपती शापूरजी पालोनजी मिस्त्री यांचा हात नसता तर हिंदी चित्रपटसृष्टीला हा उत्कृष्ट चित्रपट मिळू शकला नसता. त्यावेळी शापूर जी पालोन जी मिस्त्री यांनी 1.5 कोटी रुपये खर्च केले होते.

5 - होमी जहांगीर भाभा

भारतीय अणुकार्यक्रमाचे जनक होमी जहांगीर भाभा हे देखील पारशी समाजाचे होते. होमी भाभा हे भारतातील आघाडीचे अणुभौतिकशास्त्रज्ञ होते. मार्च 1944 मध्ये त्यांनी त्यांच्या काही सहकारी शास्त्रज्ञांसोबत अणुऊर्जेवर संशोधन केले.

1945 मध्ये ते अणु संशोधन केंद्र (BARC) आणि टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च (TIFR) चे संस्थापक संचालक बनले. यानंतर 1948 मध्ये डॉ.भाभा 'अणुऊर्जा आयोगा'चे अध्यक्ष झाले. 1954 मध्ये त्यांना भारत सरकारने 'पद्मभूषण' पुरस्काराने सन्मानित केले.

6 - रतन टाटा

आज 'टाटा फॅमिली'चा वारसा जगभर पोहोचवण्याचे श्रेय रतन टाटा यांना जाते. रतन टाटा, भारतातील प्रसिद्ध उद्योगपती, गुंतवणूकदार, परोपकारी आणि टाटा सन्सचे माजी अध्यक्ष, हे देशातील सर्वात मोठ्या पारशी व्यापारी कुटुंबातील चौथ्या पिढीतील सदस्य आहेत.

भारतातील सर्वात शक्तिशाली सीईओ म्हणूनही त्यांचा क्रमांक लागतो. देशातील उद्योजकता, शिक्षण, महिला सक्षमीकरण आणि ग्रामीण विकासाचे पुरस्कर्ते रतन टाटा यांना 2008 साली 'पद्मविभूषण' आणि 2000 साली 'पद्मभूषण' पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले आहे.

7 - सायरस पूनावाला

2020-21 मध्ये जेव्हा कोरोना महामारीने जगभरात हाहाकार माजवला तेव्हा पारशी समाजातील सायरस एस. पूनावाला यांनी मेक इन इंडिया 'लस' बनवून देशातील हजारो लोकांचे प्राण वाचवले.

देशातील 'सिरम इन्स्टिट्यूट ऑफ इंडिया' ही जगातील पहिली 'कोरोना लस' बनवणाऱ्यांपैकी एक होती. ही संस्था देशातील प्रमुख लस उत्पादक म्हणून ओळखली जाते. उद्योगपती, फार्माकोलॉजिस्ट आणि सीरम इन्स्टिट्यूट ऑफ इंडियाचे संस्थापक डॉ. सायरस पूनावाला यांनाही भारत सरकारने 'पद्मश्री' ने सन्मानित केले आहे.

हेही वाचा : अंतरंगातून परमेश्वरापर्यंत भक्तिभाव थेट पोहोचवणारा वेदान्त आश्रम

8 - अर्देशीर बुर्जोरजी सोराबजी गोदरेज

19व्या शतकात 'टाटा फॅमिली' व्यतिरिक्त ज्या पारशी कुटुंबाने भारताला 'मेक इन इंडिया'ची जाणीव करून दिली ते 'गोदरेज फॅमिली'.

1897 मध्ये, अर्देशीर बुर्जोरजी सोराबजी गोदरेज, संस्थापक अर्देशीर बुर्जोरजी सोराबजी गोदरेज यांच्या नेतृत्वाखाली, कंपन्यांच्या 'गोदरेज ग्रुप'ने देशाला प्रथमच 'मेक इन इंडिया'ची ओळख करून दिली, ग्राहकोपयोगी वस्तूंपासून रसायनांपर्यंत.

आज 'गोदरेज ग्रुप' केवळ व्यवसायच करत नाही, तर 'परोपकार', 'सेल्फ हेल्प ग्रुप', 'सामाजिक विकास कार्य' आणि 'शिक्षण आणि साक्षरता'ही करत आहे.

याशिवाय पारशी समाजातील 'वाडिया', 'मिस्त्री', 'दारूवाला' अशी अनेक मोठी नावे आहेत जी अनेक पिढ्यांपासून देशात व्यवसाय करत आहेत. त्यांची यादी अजून मोठी आहे.