थोडक्यात..

• शुभांशु शुक्ला हे भारताचे दुसरे अंतराळवीर बनले आहेत.

• अंतराळवीर होण्यासाठी विशेष शिक्षण आवश्यक असते.

• नासा व इस्रोतर्फे कठोर निवड प्रक्रिया पूर्ण करूनच अंतिम निवड होते.

भारतीय अंतराळ मोहिमेच्या इतिहासात आज आणखी एक सुवर्णक्षण जोडला गेला आहे. कॅप्टन शुभांशु शुक्ला हे स्पेसएक्सच्या फाल्कन 9 रॉकेटमधून 'क्रू ड्रॅगन' कॅप्सूलद्वारे अंतराळात झेपावले आहेत. ही मोहीम 'अॅक्सिऑम मिशन' अंतर्गत राबवण्यात येत असून, भारतासाठी हा मोठा अभिमानाचा क्षण आहे. शुभांशु शुक्ला हे विंग कमांडर राकेश शर्मा (१९८४) यांच्यानंतर अंतराळात झेपावणारे दुसरे भारतीय बनले आहेत. या ऐतिहासिक मोहिमेसाठी इस्रोने त्यांची प्रमुख अंतराळवीर म्हणून निवड केली.

अंतराळवीर म्हणजे कोण?

‘अंतराळवीर’ हा शब्द ग्रीक भाषेतील 'अ‍ॅस्ट्रोन' (तारे) आणि 'नॉटेस' (नाविक) या शब्दांपासून बनलेला आहे. हे ते लोक असतात जे अंतराळयानाच्या माध्यमातून पृथ्वीच्या कक्षेबाहेर गेलेले असतात. नासामध्ये प्रशिक्षित केलेल्या आणि अंतराळात पाठवण्यात आलेल्या व्यक्तींनाच ‘अंतराळवीर’ (Astronaut) म्हटलं जातं.

तुम्हालाही अंतराळवीर व्हायचंय?

शुभांशु शुक्ला यांच्यासारखे अंतराळात जाण्याचं स्वप्न बाळगणाऱ्या तरुणांसाठी ही योग्य वेळ आहे. हे स्वप्न पूर्ण करण्यासाठी विशिष्ट शैक्षणिक पात्रता आणि कौशल्य आवश्यक आहेत.

आवश्यक शिक्षण व पात्रता

• शैक्षणिक पार्श्वभूमी: अभियांत्रिकी (Aeronautical, Aerospace), विज्ञान (Physics, Chemistry, Geology), तंत्रज्ञान, गणित, वैमानिक विज्ञान किंवा खगोलशास्त्र यातील पदवी (Bachelor’s), पदव्युत्तर (Master’s) किंवा संशोधन (Ph.D.) पूर्ण केलेलं असणं आवश्यक.

• वयोमर्यादा: १८ ते ३५ वर्षांच्या दरम्यान असणं गरजेचं आहे.

• इतर अटी: शारीरिक आणि मानसिक दृष्ट्या तंदुरुस्त असणं अनिवार्य आहे. अर्जदार संबंधित देशाचा नागरिक असायला हवा. नासामध्ये निवड होण्यासाठी अमेरिकन नागरिकत्व असणं गरजेचं आहे.

निवड प्रक्रिया काय असते?

नासा आणि इस्रो या दोन्ही संस्थांमध्ये अंतराळवीरांची निवड एक कठोर प्रक्रिया असते

• वैद्यकीय व शारीरिक तपासणी

• तांत्रिक मुलाखत

• प्रशिक्षकांच्या मार्गदर्शनाखाली विशेष प्रशिक्षण

• नासामध्ये अर्जदाराकडे संबंधित क्षेत्रात किमान ३ वर्षांचा अनुभव किंवा जेट विमान चालवण्याचा १००० तासांचा अनुभव असणं आवश्यक आहे.

अंतराळवीरांना किती पगार मिळतो?

अंतराळवीरांचा पगार त्यांच्या पात्रता, अनुभव आणि पदानुसार बदलतो. साधारणतः अमेरिकेतल्या सरकारी GS-12 ते GS-13 वेतनश्रेणीनुसार पगार ठरतो. भारतीय प्रमाणात पाहता एका अंतराळवीराचा मासिक पगार ५०,००० रुपये ते १,००,००० रुपयेच्या दरम्यान असतो. शिवाय, या पदासोबत अनेक भत्ते व प्रतिष्ठाही लाभते.

FAQs

1. अंतराळवीर होण्यासाठी कोणती शैक्षणिक पात्रता लागते?
   विज्ञान, गणित, अभियांत्रिकी किंवा खगोलशास्त्रातील पदवी आवश्यक असते.

2. ISRO किंवा NASA मध्ये निवड होण्यासाठी वयोमर्यादा किती आहे?
   १८ ते ३५ वर्षे वयोगटातील उमेदवार पात्र असतात.

3. NASA मध्ये निवड होण्यासाठी कोणते अनुभव लागतात?
   संबंधित क्षेत्रात ३ वर्षांचा अनुभव किंवा जेट विमान चालवण्याचा १००० तासांचा अनुभव आवश्यक आहे.

4. अंतराळवीरांचा सरासरी पगार किती असतो?
   दरमहा ५०,००० रुपये ते १,००,००० रुपयेच्या दरम्यान पगार मिळतो.

5. शुभांशु शुक्ला कोण आहेत आणि त्यांनी काय कामगिरी केली आहे?
   शुभांशु शुक्ला हे भारताचे दुसरे अंतराळवीर असून त्यांनी २०२५ मध्ये NASA च्या मोहिमेत भाग घेतला आहे.