उत्तम व यशस्‍वी गुंतवणूकीसाठी आपले व्‍यवहार कसे असावेत
अमित ग्रोवर
298 दिवसांच्‍या प्रदीर्घ प्रवासानंतर 24 सप्‍टेंबर 2014 रोजी भारतीयांनी मंगळ ग्रहावर पोहोचण्‍याचे आंतर-ग्रह अभियान पूर्ण केले. भौतिकशास्‍त्र हे नियम व तत्त्वांनी युक्‍त अचूकतेचे शास्‍त्र आहे. (How can we manage our financial business for good investment)
दुर्दैवाने, गुंतवणूका व मालमत्ता (Investment and property business) दरांच्‍या देवाणघेवाणीसंदर्भात अशाप्रकारचे नियम लागू नाहीत. मालमत्ता दर न्‍यूटनच्‍या गतीविषयक नियमाचे पालन करत नाही किंवा ते आर्किमीडीजच्‍या तत्त्वावर अवलंबून नाहीत. मालमत्ता दरांची देवाणघेवाण खात्‍यांच्‍या नियमांनुसार होते आणि या खात्‍यांच्‍या भवितव्‍याबाबत अंदाज बांधणे जवळपास अशक्‍य आहे.
गुंतवणूकीबाबत (Investment) सर्वात महत्त्वाचे तत्त्व म्‍हणजे व्‍यक्‍तीने स्‍वत:लाच मूर्ख बनवू नये. दुर्दैवाने आपण स्‍वत:ला दररोज मूर्ख बनवतो आणि याच कारणामुळे आपल्‍यावर आपली आर्थिक ध्‍येये संपादित करण्‍याचा प्रचंड तणाव असतो. म्हणून, लघुकालीन खात्‍यांवर लक्ष केंद्रित न करता दीर्घकाळापर्यंत मालमत्ता गुंतवणूक करण्‍याच्‍या ट्रेण्‍ड्सवर फोकस करावा.
बाजारपेठा नव्‍या उंचीवर पोहोचत असताना प्रत्‍येकजण भावी हॉट स्‍टॉकवर लक्ष केंद्रित करत आहेत. हॉट स्‍टॉक्‍स तुम्‍हाला श्रीमंत बनवू शकतात, पण कदाचित नाहीच. दीर्घकाळापर्यंत एकूण स्‍टॉक मार्केट चांगली कामगिरी करेल, पण बहुतांश वैयक्तिक स्‍टॉक्‍स असे करू शकणार नाहीत.
प्रत्‍येक कंपनी अॅप्‍पल, गुगल, अॅमेझॉन, फेसबुक किंवा टेल्‍सा असू शकत नाही. त्‍याचप्रमाणे भारतामध्‍ये प्रत्‍येक कंपनी टीसीएस, बजाज फायनान्‍स, एशियन पेंट्स किंवा एचडीएफसी बँक असू शकत नाही. म्‍युच्‍युअल फंड्सचा वापर करण्‍यासोबत अत्‍यंत सुलभ व्‍यापक इंडेक्‍स फंड खरेदी करत वैविध्‍यपूर्ण पोर्टफोलिओ असणे हा जोखीम कमी करण्‍याचा सर्वोत्तम मार्ग आहे.
आज अनेक गुंतवणूकदार भाग्‍यवान ठरत आहेत. त्‍यांना आयपीओमध्‍ये गुंतवणूक करत, मार्गदर्शनांनुसार स्‍टॉक्‍स खरेदी करत आणि अपरिपक्‍व ज्ञान व माहितीसह स्‍टॉक्‍समध्‍ये गुंतवणूक करत उच्‍च परतावे मिळत आहेत. वॉरेन बफेट यांनी याबाबत उत्तमरित्‍या स्‍पष्‍टीकरण केले आहे की, ''इट्स ओन्ली व्हेन दि टाइड गोज आउट दॅट यू लर्न हू हॅज बीन स्विमिंग नेकेड''.
बुल मार्केटसंदर्भात प्रत्‍येकाला विश्‍वास असतो की त्‍यांच्‍यामध्‍ये वॉरेन बफेटसारखी कौशल्‍ये आहेत आणि सुलभपणे मार्केटवर मात करू शकतात. गुंतवणूक व मूल्‍यांकन हे एक शास्‍त्र आहे, ज्‍यामध्‍ये प्रत्‍येकाला कंपनीचा ताळेबंद, व्‍यवस्‍थापन, रोखप्रवाह स्‍टेटमेण्‍ट्स माहित असणे गरजेचे आहे आणि योग्‍य दर मिळण्‍यासाठी या माहितीच्‍या आधारावर मूल्‍यांकन केले पाहिजे. व्‍यक्‍तीने गुंतवणूक करण्‍यापूर्वी सखोल माहिती मिळवावी किंवा म्‍युच्‍युअल फंड्समध्‍ये गुंतवणूक करावी.
सामान्‍यत: आपल्‍याला तथ्‍ये व माहिती आवडत नाही, पण कथा मात्र आवडतात. माहिती ऐकणे व इतरांना सांगणे हा आमच्‍या तत्त्वाचा भाग आहे. आपला मेंदू हा कथा बनवण्‍याचा स्रोत आहे आणि आपल्‍या कल्‍पनाशक्‍तीसह आपण सर्वकाही स्‍पष्‍ट करू शकतो. भविष्‍य अनिश्चित आहे आणि अनिश्चिततेमुळे चिंता निर्माण होते. कथा कल्पित विश्‍वामध्‍ये घेऊन जातात आणि आपल्‍या चिंता कमी करण्‍यामध्‍ये मदत करतात. भाग्‍य सांगणे हा एक मोठी इंडस्ट्री आहे, याबाबत अचंबित करण्‍यासारखे नाही.
स्‍टॉक मार्केट्सबाबत खरी असलेली माहिती म्‍हणजे मार्केट्समध्‍ये सतत चढ-उतार होत असतात आणि त्‍यामध्‍ये दीर्घकाळापर्यंत संपत्ती निर्माण करण्‍याची, म्‍हणजेच महागाईवर मात करण्‍याची क्षमता असते. स्थिर उत्‍पन्‍न महागाईनुसार परतावे देत भांडवलाचे जतन होण्‍यामध्‍ये मदत करते आणि महागाई व अनिश्चिततेवर मात करण्यासाठी सोने हा उत्तम मार्ग आहे.
पैसा हा एक भावनिक विषय आहे. पैशामुळे आपल्‍यामध्‍ये चिंता, तणाव, असुरक्षितता, आत्‍मविश्‍वास, आनंद आणि इतर अनेक भावना निर्माण होतात. सामान्‍य स्थितीमध्‍ये आपण सामान्‍यपणे वागतो आणि खडतर स्थितीमध्‍येच आपले खरे रूप समोर येते.
पोर्टफोलिओ निर्माण करताना खडतर स्थिती देखील लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे. आपण सर्व जन्‍मापासूनच आनुवांशिकरित्‍या विभिन्‍न आहोत, आपला स्‍वभाव देखील विभिन्‍न आहे. जीवनात आपले संगोपन व स्थितींनुसार आपल्‍या असुरक्षितता देखील अनोख्या आहेत. प्रत्‍येकाच्‍या विभिन्‍न महत्त्वाकांक्षा आहेत आणि पैशाकडे पाहण्‍याचा दृष्टिकोन वेगळा आहे. प्रत्‍येकाला मालमत्तेच्‍या योग्‍य विभागणीबाबत माहित असले पाहिजे, जे उत्तम असण्‍यासोबत अंतर्गत स्‍कोअर कार्डशी जुळणारे असावे.
वर्तणूकीसंदर्भातील शास्‍त्र सांगते की दहा वर्षांपेक्षा अधिक काळाबाबत विचार करणे अत्‍यंत अवघड आहे. एका मुलाखतीमध्‍ये सर्वात अवघड प्रश्‍नांचे उत्तर सांगण्‍यास विचारण्‍यात आले, तो प्रश्‍न आहे ''पाच वर्षांनंतर तुम्‍ही स्‍वत:ला कुठे पाहता?''. सेवानिवृत्ती हे तर खूप लांबचे ध्‍येय आहे आणि आर्थिक नियोजनाचा शेवटचा पर्याय आहे. कामकाजाचे जीवन अल्‍प आहे आणि भारतामध्‍ये मृत्‍यूदर वाढतच आहे. आपल्‍यापैकी बहुतेकजणांना सेवानिवृत्ती होण्‍याचा कालखंड २० वर्षे असेल. सेवानिवृत्ती नियोजनासह उत्तम आर्थिक गुंतवणूकीची सुरूवात होते.
आर्किमीडीजने जवळपास २००० वर्षांपूर्वी लाभाची ही संकल्‍पना आणली. ते म्‍हणाले होते की, ''मला दीर्घकाळापर्यंत साह्य करा, मी संपूर्ण विश्‍वामध्‍ये धुमाकूळ निर्माण करेन''. केलेल्‍या मेहनतीपेक्षा लक्षणीयरित्‍या अधिक प्राप्‍त करणे म्‍हणजे लाभ. येथे आरोग्‍य म्‍हणजे वेळेमध्‍ये अमाप संपत्ती निर्माण करणे. पैशामध्‍ये काळासह चक्रवाढ पद्धतीने वाढ होते. अनेक स्‍मार्ट लोक पैशासंदर्भात मोठ्या चुका करण्‍यामागील कारण म्‍हणजे त्‍यांना वाटते की आयक्‍यू साह्य करते आणि ते वेळेकडे दुर्लक्ष करतात.
कार खरेदी, गृहखरेदी, मुलांचे शिक्षण, विवाह व सेवानिवृत्ती अशा ध्‍येयांसाठी बचत करणे उत्तम आहे. पण, बचत कोणत्‍याही ध्येयावर परिणाम न करता वाढत्‍या स्‍वरूपात असली पाहिजे. कुटुंबाला पैशांची गरज केव्‍हा लागेल, याबाबत कोणालाच माहित नसते.
आपल्‍यापैकी बहुतेकजणांना बचत व गुंतवणूक करणे अवघड जाते. कारण आपल्‍यावर आपल्‍या सभोवती असलेल्‍या लोकांच्‍या वर्तणूकीचा प्रभाव असतो. जीवनाचा पुरेपूर आनंद घेणा-या लोकांचा सहवास असल्‍यास आपल्‍याला देखील अधिक खर्च करावासा वाटतो. योग्‍य प्रभावकांची निवड करणे हा उत्तम बचतकर्ता व गुंतवणूकदार असण्‍यासाठी स्‍मार्ट पर्याय आहे.
मतभेद ही एक अशी शक्‍ती आहे, जिच्‍यावर उत्तम परिणाम संपादित करण्यासाठी मात केली पाहिजे. बचत व गुंतवणूक करण्‍याचा सर्वोत्तम मार्ग म्‍हणजे ऑटोमेट. एसआयपी हा सर्वोत्तम ऑटोमॅटिक पर्याय आहे, जो बचत व गुंतवणूकीसाठी ध्‍येय व अंतिम कृतीमधील पोकळी कमी करतो. तसेच, एसटीपीच्‍या (सिस्‍टेमॅटिक ट्रान्‍सफर प्‍लान) ऑटोमेशनचा वापर करत तुम्‍ही मार्केट्सबाबत अनिश्चितच असाल आणि स्थिर गतीने गुंतवणूक करण्‍याची इच्‍छा असेल तर डेब्‍ट किंवा इक्विटीमध्‍ये गुंतवणूक करू शकता. तुम्‍ही सेवानिवृत्तीसाठी नियोजन करत असाल तर एसडब्‍ल्‍यूपी (सिस्‍टेमॅटिक विथड्रॉवल प्‍लान) हा पैसे काढण्‍यासाठी अत्‍यंत प्रभावी पर्याय आहे.
रासायनिक अभिक्रियेसाठी उत्‍प्रेरक अत्‍यंत महत्त्वाचा असतो. ते रासायनिक अभिक्रियेचे अनसंग हिरोज आहेत. ते रासायनिक अभिक्रियेची गती वाढवतात आणि सर्वोत्तम भाग म्‍हणजे ते रासायनिक अभिक्रियेमध्‍ये नष्‍ट होत नाहीत. उत्‍प्रेरक काढून पुन्‍हा वापरता येऊ शकतात. पोर्टफोलिओमध्‍ये इमर्जन्‍सी फंड असल्‍यास तो उत्‍प्ररेकाप्रमाणे काम करतो. पोर्टफोलिओमध्‍ये पुरेशी निव्‍वळ रक्‍कम असल्‍यास करिअर, व्‍यवसायामध्‍ये, तसेच इक्विटीमध्‍ये गुंतवणूक करण्यासाठी जोखीम पत्‍करण्‍यास आत्‍मविश्‍वास मिळतो.
गुंतवणूकीबाबत भिती न बाळगता त्‍याबाबत समजून घेतले पाहिजे. २००८ मध्‍ये मार्केट्स ५० टक्‍क्‍यांहून अधिक सुरळीत झाले आणि २००८ पासून २०१४ पर्यंत मार्केट्सनी स्‍टॉक मार्केट्समध्‍ये व्‍यावहारिकदृष्‍ट्या परतावे दिले नाहीत. गुंतवणूकीसंदर्भात धोरण आखताना वर्षांचा नाही तर दशकांचा विचार करा. २०२१ मधील गुंतवणूकीसंदर्भातील दृष्टिकोनाबाबत सर्वांत्तम कामगिरी होण्‍यासोबत इक्विटीज उत्तम कामगिरी करण्‍याची आशा बाळगा. पण खडतर परिस्थितीचा सामना करण्यासाठी देखील सज्‍ज राहा. तुमच्या पोर्टफोलिओमध्‍ये स्थिर उत्‍पन्‍न, सोने आणि इमर्जन्‍सी फंड असू द्या.
(लेखक हे डीएसपी इन्व्हेस्टमेंट मॅनेजर्स येथे सहयोगी उपाध्यक्ष (लर्निंग अँड डेव्हलपमेंट) म्हणून कार्यरत आहेत.)
Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.