Hormone Replacement Therapy : प्रत्येक स्त्रीच्या शरीरात वयानुसार बदल होत असतात. केस गळणे, चेहऱ्यावर सुरकुत्या पडणे हे सर्व सामान्य आहे. जेव्हा एखादी स्त्री रजोनिवृत्तीतून जाते तेव्हा समस्या वाढते.एका महिलेसाठी हा एक वेदनादायक प्रवास आहे कारण या टप्प्यावर ती स्वतःशी आणि तिच्या शरीराशी लढत असते. सोबतच ती कुटुंबाची काळजीही घेत असते.शरीरातील समस्यांपासून मुक्त होण्यासाठी महिलांना अनेकदा हार्मोन रिप्लेसमेंट थेरपीचा अवलंब करावा लागतो.

रजोनिवृत्तीतून जाणाऱ्या महिलांच्या समस्यांवर एचआरटी थेरपीने उपचार केले जातात. पण ही थेरपी जितकी फायद्याची आहे तितकीच हानिकारकही असू शकते.हार्मोन रिप्लेसमेंट थेरपी म्हणजे काय हे जाणून घेण्यापूर्वी, रजोनिवृत्तीपूर्वी कोणते हार्मोन्स महिलांच्या शरीरात संरक्षणात्मक कवच बनतात हे जाणून घेऊया.इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉन हार्मोन्स महिलांना अनेक आजारांपासून वाचवतात.

रजोनिवृत्तीपूर्वी महिलांच्या अंडाशयातून इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉन नावाचे हार्मोन्स बाहेर पडतात जे त्यांना अनेक आजारांपासून दूर ठेवतात. इस्ट्रोजेन हार्मोन गर्भाशयाच्या अस्तरांना घट्ट करतो, हा हार्मोन शरीराची कॅल्शियमची गरज पूर्ण करतो आणि हाडे मजबूत करतो. यामुळे रक्तातील कोलेस्ट्रॉलचे प्रमाणही नियंत्रणात राहते.

इस्ट्रोजेन हार्मोन महिलांचे प्रायव्हेट पार्ट हेल्दी ठेवते. त्याच वेळी, प्रोजेस्टेरॉन गर्भधारणा राखते, रक्तदाब नियंत्रित करते आणि मूड देखील नियंत्रित करते. रजोनिवृत्तीनंतर, अंडाशयांचे कार्य थांबते आणि या दोन संप्रेरकांचे उत्पादन देखील थांबते, ज्यामुळे स्त्रियांना त्रास सहन करावा लागतो.

तज्ञ सांगतात, ही थेरपी ज्यांच्या शरीराला आवश्यक आहे त्यांनाच दिली जाते. ही थेरपी रजोनिवृत्तीनंतर दिली जाते. खरं तर, रजोनिवृत्तीनंतर, इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉनची निर्मिती होत नाही, ज्यामुळे स्त्रियांना हॉट फ्लॅश, मूड बदलणे, निद्रानाश, फिकट गुलाबी त्वचा, नको असलेल्या चेहऱ्यावरील केसांची वाढ आणि गुप्त भागांमध्ये कोरडेपणा, वेदना किंवा सेक्सची इच्छा कमी होण्याचा अनुभव येतो. हार्मोन रिप्लेसमेंट थेरपी (HRT) या सर्व समस्यांपासून महिलांचे संरक्षण करते. या थेरपीद्वारे शरीराला कृत्रिमरीत्या हार्मोन्स दिले जातात.

2 प्रकारचे हार्मोनल रिप्लेसमेंट थेरपी

इस्ट्रोजेन थेरपी (ईटी): ही थेरपी ज्या स्त्रियांना गर्भाशय नाही त्यांना दिली जाते. या उपचारात फक्त इस्ट्रोजेन दिले जाते. हे अनेक प्रकारे घेतले जाऊ शकते. यासाठी इस्ट्रोजेन गोळ्या, क्रीम, स्प्रे आणि जेल उपलब्ध आहेत.एस्ट्रोजेन प्रोजेस्टेरॉन थेरपी (EPT): ही एक संयोजन थेरपी आहे. यामध्ये इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉन या दोन्हीचे डोस दिले जातात. ही थेरपी गर्भाशय असलेल्या महिलांसाठी आहे.

जर स्त्रीला गर्भाशय असेल तर दोन्ही संप्रेरकांची गरज असते. जरस्त्रीला गर्भाशय असेल तर तिला प्रोजेस्टेरॉन सोबत इस्ट्रोजेन दिले जाते. जर स्त्री प्रोजेस्टेरॉनशिवाय इस्ट्रोजेन घेते, तर तिला एंडोमेट्रियल (गर्भाशयाच्या अस्तर) कर्करोगाचा धोका वाढतो. खरं तर, जेव्हा स्त्रीला मासिक पाळी येते तेव्हा एंडोमेट्रियमच्या पेशी तिचे संरक्षण करतात. जेव्हा एंडोमेट्रियमला हे संरक्षण मिळत नाही, तेव्हा इस्ट्रोजेनमुळे गर्भाशयात पेशींची जास्त वाढ होते, ज्यामुळे कर्करोगाचा धोका वाढतो. त्याच वेळी, प्रोजेस्टेरॉन एंडोमेट्रियम पातळ करून एंडोमेट्रियल कर्करोगाचा धोका कमी करते.

ओव्हेरियन फेल्युअर

काही महिलांच अंडाशय 35 ते 40 वर्षात काम करणे थांबवू शकतात. याला अकाली ओव्हेरियन फेल्युअर म्हणतात आणि यामुळे स्त्रीला वंध्यत्वाचा सामना करावा लागतो. जेव्हा अंडाशय काम करणे थांबवतात तेव्हा शरीरात इस्ट्रोजेन तयार होत नाही, मासिक पाळी येत नाही आणि अंडी तयार होत नाहीत.

बर्‍याच वेळा स्त्रिया या अवस्थेला रजोनिवृत्ती समजतात कारण या काळात हॉट फ्लॅश, रात्रीचा घाम येणे, खाजगी भाग कोरडे होणे, डोळे कोरडे होणे यांसारखी लक्षणे देखील दिसतात. अशा परिस्थितीत हार्मोन थेरपी देखील आवश्यक आहे.कर्करोग झालेल्या आणि केमोथेरपी सुरू असलेल्या स्त्रियांच्या अंडाशयांवर परिणाम होतो. या रेडिएशन थेरपीमुळे अंडाशय निकामी होण्याचा धोका मोठ्या प्रमाणात वाढतो. खरं तर, या प्रकारच्या थेरपीमुळे स्त्रीच्या पुनरुत्पादक पेशींचे नुकसान होते.

याशिवाय धूम्रपान करणाऱ्या महिलांच्या अंडाशय लवकर निकामी होऊ शकतात.महिलांच्या शरीरातील इस्ट्रोजेन नावाचा हार्मोन ऑस्टियोपोरोसिसमध्ये मदत करतो ज्यामुळे हाडे मजबूत होतात. परंतु रजोनिवृत्तीनंतर, या हार्मोनचे उत्पादन थांबते, ज्यामुळे स्त्रियांमध्ये ऑस्टियोपोरोसिस होऊ शकतो. यामुळे त्यांची हाडे कमकुवत होतात आणि फ्रॅक्चरचा धोका वाढतो. ऑस्टियोपोरोसिस असलेल्या महिलांना हार्मोन रिप्लेसमेंट थेरपी देखील दिली जाते.

हार्मोन रिप्लेसमेंट थेरपी व्यतिरिक्त कोणते पर्याय आहेत?

तज्ञ सांगतात की, एचआरटी तेव्हाच दिली जाते जेव्हा एखादी महिला वयाच्या 40 वर्षापूर्वी रजोनिवृत्तीतून जात असते. हे वैद्यकीयदृष्ट्या मंजूर आहे परंतु 50 वर्षे ओलांडल्यानंतर घेऊ नये.स्तन किंवा एंडोमेट्रियल कर्करोग असलेल्या स्त्रियांना हार्मोन थेरपी दिली जात नाही.

एखाद्याला योनीतून रक्तस्त्राव किंवा रक्ताच्या गुठळ्या होण्याची समस्या असल्यास देखील हे केले जात नाही. ज्या स्त्रियांना यकृताचा आजार आहे किंवा रजोनिवृत्तीच्या आसपास गर्भवती होण्याची शक्यता आहे त्यांच्यासाठी ही थेरपी प्रतिबंधित आहे. याशिवाय ज्या महिलांना स्ट्रोक, हृदयविकाराचा झटका किंवा रक्तवहिन्यासंबंधीचा आजार आहे त्यांनीही हार्मोन थेरपी टाळावी