Ram Navami 2024 :

अखेर रामलल्ला मंदिरात विराजमान झाले आहेत. सर्वच स्तरावर राम मंदिर अतिशय भव्य असावे यासाठी सर्व प्रयत्न करण्यात आले. पण या सर्व गोष्टींमध्ये एक गोष्ट जाणून घेण्यासारखी आहे ती म्हणजे हे मंदिर नगर स्थापत्यशैलीत बांधलेले आहे. राम मंदिरासाठी नागरा शैली वापरण्यात आली आहे. कारण ती उत्तर भारतात आणि नद्यांना लागून असलेल्या भागात प्रचलित आहे. या वास्तूकलेची काही खास वैशिष्टय आहे.

मंदिर उभारण्याच्या प्रसिद्ध शैली कोणत्या?

नगर, द्रविड आणि वेसर या मंदिर बांधणीच्या तीन शैली देशात प्रमुख होत्या. पाचव्या शतकातील उत्तर भारतातील मंदिरांवर हा प्रयोग सुरू झाला. मध्यंतरी दक्षिणेत द्रविड शैली विकसित झाली होती. नगर शैलीत मंदिर बांधताना काही खास गोष्टींची काळजी घेतली जाते.

गर्भगृह हे सर्वात पवित्र स्थान आहे

गाभाऱ्यातच रामलल्लाच्या प्राणप्रतिष्ठा करण्यात येत आहेत. याच्या वर एक शिखर आहे. दोन्ही ठिकाणे अत्यंत पवित्र आणि मुख्य मानली जातात. गाभाऱ्याभोवती प्रदक्षिणा मार्ग आहे. यासोबतच आणखीही अनेक मंडप आहेत. त्यावर देवी-देवतांचे किंवा त्यांच्या वाहनांचे, फुलांचे कोरीव काम केलेले आहे. यासोबतच मंदिराचा कलश आणि ध्वजही आहे.

या शैलीचा प्रसार हिमालयापासून विंध्य पर्वतरांगांपर्यंत दिसून येतो. वास्तुशास्त्रानुसार, नागर शैलीतील मंदिरांचे बांधकाम पायापासून ते काळसाच्या टोकापर्यंत चौकोनी असते. पूर्ण बांधकाम झालेल्या नागर मंदिरात गर्भगृह, त्याच्या समोर अनुक्रमे सभामंडप आणि अर्धमंडप आढळतात. एकाच अक्षावर एकमेकांना जोडलेले हे भाग बांधले जातात.

नागरा या शब्दाची उत्पत्ती नगर या शब्दातून झाली आहे. शहरात सर्वप्रथम मंदिर बांधण्यात आल्याने त्यांना नगर असे नाव देण्यात आले. शिल्पशास्त्रानुसार नागर शैलीतील मंदिरांचे आठ मुख्य भाग आहेत

• पाया ज्यावर संपूर्ण इमारत बांधली गेली आहे.

• मसुरक - पाया आणि भिंती यांच्यामधला भाग

• जंघा - भिंती (विशेषतः गर्भगृहाच्या भिंती)

• कपोट – कॉर्निस

• शिखर - मंदिराचा वरचा भाग किंवा गर्भगृहाचा वरचा भाग

• ग्रीवा - शिखराचा वरचा भाग

• गोलाकार अमलाका - स्पायरच्या वरच्या बाजूला फुलदाणीचा खालचा भाग

• कळस - शिखराचा वरचा भाग

नागरा शैलीची परंपरा उत्तर भारतातील नर्मदा नदीच्या उत्तरेकडील प्रदेशापर्यंत विस्तारलेली दिसून येते. नागर शैलीतील मंदिरांमध्ये आराखडा आणि उंचीचे ठराविक मापदंड ठरवण्यात आलेले आहेत. ही कला सातव्या शतकानंतर उत्तर भारतात विकसित झाली, म्हणजेच परमार शासकांनी या भागात नागरा शैलीची मंदिरे बांधली, स्थापत्यशास्त्राच्या क्षेत्रात नागरा शैलीला प्राधान्य दिले.

प्रभू श्रीरामाचे सिंहासन सोन्याने मढवलेले आहे. गर्भगृह आणि मजला पांढरा मकराना संगमरवरी आहे. मंदिराचे खांब बनवतानाही मकराना संगमरवरी वापरण्यात आला आहे. कर्नाटकातील चेरमोथी वाळूच्या दगडावर देवतांचे कोरीव काम केले आहे. याशिवाय राजस्थानच्या बन्सी पहारपूर येथील गुलाबी वाळूचा दगड प्रवेशद्वाराच्या भव्य आकारात वापरण्यात आला आहे.

2100 किलो वजनाची अष्टधातूची घंटा गुजरातने दिली आहे. पितळेची भांडी उत्तर प्रदेशातून आली आहेत. तर पॉलिश केलेले सागवान लाकूड महाराष्ट्रातून आले आहे. मंदिराच्या बांधकामासाठी वापरण्यात आलेल्या विटा सुमारे 5 लाख गावांमधून आल्या होत्या.

या शैलीची मंदिरे प्रामुख्याने मध्य भारतात आढळतात

• कंदरिया महादेव मंदिर ( खजुराहो )

• लिंगराज मंदिर - भुवनेश्वर (ओरिसा)

• जगन्नाथ मंदिर - पुरी (ओरिसा)

• कोणार्क सूर्य मंदिर - कोणार्क (ओरिसा)

• मुक्तेश्वर मंदिर - (ओरिसा)

• खजुराहो मंदिरे - मध्य प्रदेश

• दिलवाडा मंदिरे - माउंट अबू (राजस्थान)

• सोमनाथ मंदिर - सोमनाथ (गुजरात)