Why is Diwali celebrated?

दिवाळी का साजरी केली जाते याबद्दल अनेक कथा प्रचलित आहेत. प्रभू राम वनवासातून परतल्यावर अयोध्येत त्यांचे भव्य स्वागत करण्यात आले आणि आनंदाचे दिवे प्रज्वलित करण्यात आले, अशी समजूत आहे. तेव्हापासून दिवाळी साजरी केली जाते. पण या व्यतिरिक्तही अशा अनेक कथा आहेत ज्या फार कमी लोकांना माहित आहेत.

केवळ इतकेच नाही तर दिवाळी साजरी करण्यामागे अनेक कथा सांगितल्या जातात. महाभारतात पांडव वनवासातून परतले. महाभारतातच श्री कृष्णांनी नरकासुराचा वध केला. आणि १६ हजार गोपिकांची सुटका केली. तेव्हाही दिवाळी साजरी करण्यात आली होती. दिवाळी मागील अशाच कथा कोणत्या आहेत ते पाहुयात.

श्री रामांचा वनवास संपला

धार्मिक ग्रंथांनुसार, कार्तिक महिन्याच्या अमावस्येच्या दिवशी भगवान श्रीराम 14 वर्षांचा वनवास पूर्ण करून आपल्या जन्मभूमी अयोध्या शहरात परतले. यावेळी संपूर्ण अयोध्येतील जनतेने दीपोत्सवाचे आयोजन करून प्रभू श्री रामांचे स्वागत केले. तेव्हापासून दरवर्षी कार्तिक महिन्यातील अमावस्या तिथीला दिवाळी हा सण त्याच उत्साहात साजरा केला जातो. यासोबतच घरे तसेच आजूबाजूची ठिकाणेही रोषणाईने सजवली आहेत.

पांडव राज्यात परतले

महाभारत काळात कौरवांनी शकुनी मामाच्या मदतीने पांडवांना बुद्धिबळाच्या खेळात पराभूत केले आणि कपटाने त्यांच्याकडून सर्व काही काढून घेतले. यानंतर पाडवांना राज्य सोडून तेरा वर्षांसाठी वनवासात जावे लागले.

कार्तिक अमावस्येला 5 पांडव (युधिष्ठिर, भीम, अर्जुन, नकुल आणि सहदेव) 13 वर्षांचा वनवास संपवून आपल्या राज्यात परतले. त्याच्या परतीचा आनंद साजरा करण्यासाठी राज्यातील जनतेने दिवे लावले. तेव्हापासून कार्तिक अमावस्येला दिवाळी साजरी केली जाते असे मानले जाते.

राजा विक्रमादित्य यांचा राज्याभिषेक

राजा विक्रमादित्य हे प्राचीन भारताचे महान सम्राट होते. ते एक आदर्श राजा होते. ते त्यांच्या औदार्य आणि धैर्यासाठी ओळखले जातात. कार्तिक अमावस्येला त्यांचा राज्याभिषेक झाला असे म्हणतात. तेव्हापासून अशा या धर्मनिष्ठ राजाच्या स्मरणार्थ दिवाळी हा सण साजरा केला जातो.

देवी लक्ष्मीने अवतार घेतला

पौराणिक मान्यत्येनुसार कार्तिक महिन्याच्या अमावस्येच्या दिवशी साजरा केला जातो. असे म्हणतात की या दिवशी समुद्रमंथनाच्या वेळी देवी लक्ष्मीचा अवतार झाला होता. माता लक्ष्मी ही संपत्ती आणि समृद्धीची देवी मानली जाते. त्यामुळे प्रत्येक घरात दिवा लावण्यासोबतच आपण देवी लक्ष्मीची पूजाही करतो.

सहाव्या शीख गुरूंचा स्वातंत्र्यदिन

शीख समाजातील लोक त्यांचे सहावे गुरु श्री हरगोविंदजी यांच्या स्मरणार्थ दिवाळी साजरी करतात. मुघल सम्राट जहांगीरच्या बंदिवासात गुरू श्री हरगोविंदजी ग्वाल्हेर तुरुंगात होते. जिथून सुटका झाल्यानंतर आनंदौत्सव साजरा करण्यात आला. तेव्हापासून या दिवशी हा सण साजरा केला जातो.

नरकासुर वध

दीपावलीचा सण साजरा करण्यामागे आणखी एक मोठी कथा आहे. या दिवशी भगवान श्रीकृष्णाने नरकासुर या राक्षसाचा वध केला होता असे सांगितले जाते. प्राग्ज्योतिषपूर नगरीचा राजा नरकासुर नावाचा राक्षस होता. त्याने आपल्या सामर्थ्याने इंद्र, वरुण, अग्नि, वायू इत्यादी सर्व देवांना त्रास दिला. तो संतांनाही त्रास देऊ लागला. महिलांवर अत्याचार करू लागले.

तसेच साधुसंतांच्या 16 हजार महिलांनाही त्यांनी ताब्यात घेतले. जेव्हा त्याचे अत्याचार खूप वाढले तेव्हा देव आणि ऋषींनी भगवान श्रीकृष्णाचा आश्रय घेतला. भगवान श्रीकृष्णाने त्याला नरकासुरापासून मुक्त करण्याचे आश्वासन दिले. पण नरकासुराला एका स्त्रीच्या हातून मरण्याचा शाप मिळाला, म्हणून भगवान श्रीकृष्णाने आपली पत्नी सत्यभामाला आपला सारथी बनवले आणि तिच्या मदतीने नरकासुराचा वध केला.

अशा रीतीने कार्तिक महिन्याच्या कृष्ण पक्षातील चतुर्दशीला श्रीकृष्णाने नरकासुराचा वध करून देव आणि संतांना त्याच्या दहशतीतून मुक्त केले. त्याच्या आनंदात लोक दुसऱ्या दिवशी म्हणजे कार्तिक महिन्यातील अमावास्येला आपापल्या घरी दिवे लावतात. तेव्हापासून नरक चतुर्दशी आणि दिवाळी हा सण साजरा होऊ लागला.