Impact Of Chronic Stress : बदलत्या जीवशैलीमध्ये ताण-तणावाला घेऊनच आपण जगतो आहोत. मात्र याचे विपरीत परिणाम आपल्या शारीरिक तसेच मानसिक आरोग्यावर होत आहेत. वाढत्या ताण-तणावावर जाणीवपूर्वक नियंत्रण आणायला हवे. त्यासाठी ‘स्ट्रेस मॅनेजमेंट’ थीम समजून घेऊन तसा बदल स्वतः:मध्ये करुन घेतल्या हे सुंदर आयुष्य सुखाने आणि आनंदाने जगता येईल.

सततच्या तणावामुळे मेंदूच्या पेशींचे नुकसान होते; नाव, फोन, चावी, चष्मा किंवा दैनंदिन वापरातील वस्तू अचानक विसरणे ही एक सामान्य समस्या आहे. याची अनेक कारणे असू शकतात, परंतु काही प्रकरणांमध्ये ही समस्या धोकादायक बनते. (Impact Of Chronic Stress : Impact of chronic stress on brain cells and the importance of adequate sleep)

न्यूयॉर्कमधील कोलंबिया युनिव्हर्सिटी इर्विन मेडिकल सेंटरच्या न्यूरोसायकॉलॉजिस्ट अॅलिस काकापोला यांच्या मते, जेव्हा तुम्ही बर्याच काळापासून करत असलेल्या गोष्टी विसरायला लागतात, तेव्हा ते एक समस्या आहे. मेंदूची समस्या. नैराश्य आणि चिंताशी संबंधित गंभीर आजाराचे लक्षण असू शकते. (Stress)

सतत तणावाच्या स्थितीत, शरीर पेशी नष्ट करणारे हार्मोन्स सोडते. मेंदूच्या समन्वयाच्या क्षमतेवर परिणाम होतो. परिणामी स्मरणशक्ती कमी होते. स्लीप मेडिसिन या जर्नलमध्ये केलेल्या अभ्यासात असे आढळून आले आहे की ज्या लोकांची रात्री झोप वारंवार खंडित होते त्यांना लक्ष, काम करणारी स्मरणशक्ती आणि मेंदूच्या कार्यामध्ये लक्षणीय बिघाड होतो.

बहुतांश वेळी आपल्या नकळतही! पण एकाच घटनेचे विश्लेषण प्रत्येकाच्या बाबतीत सारखे नसते. आपल्या मानसिक सवयींवर, दृष्टीकोनावर आपण एखादी परिस्थिती कशी पाहतो, ते अवलंबून असते. बहुतांश वेळी दोन व्यक्ती एकाच घटनेला वेगळ्या प्रकारे प्रतिसाद देऊ शकतात.

हे परिस्थितीचे विश्लेषण जेव्हा नकारात्मक, इच्छेविरुद्ध, अपेक्षेपेक्षा वेगळ्या दिशेने वा आपल्या हाताबाहेर अशा दिशेने जाऊ लागते, तेव्हा तणावाला सुरुवात होते. पण आपण वेळीच या प्रक्रियेत सकारात्मक हस्तक्षेप व बदल केले, तर आपण तणावाला मुळाशीच रोखू शकतो.

या स्थितीत मेंदूला बहुतेक कठीण काम करावे लागते. स्मरणशक्तीवर परिणाम करणाऱ्या गोष्टी ऐकण्यासाठी आणि समजून घेण्यासाठी कार्य करा. मल्टीटास्किंग कोणत्याही कार्यादरम्यान लक्ष आणि नियंत्रणाशी संबंधित अनेक मेंदूचे नेटवर्क काम करतात. हे नेटवर्क मल्टीटास्किंगमध्ये व्यत्यय आणतात, ज्यामुळे स्मरणशक्तीवर परिणाम होतो.  

क्रॉनिक इन्फ्लेमेशनचा संबंध कॅन्सरशी असतो. त्यामुळे तणावाचा कर्करोगाशी संबंध कसा असू शकत नाही असे म्हणणे चुकीचे ठरेल, कारण दीर्घकालीन तणावामुळे शरीरात दीर्घकाळ जळजळ होते. अनेक अभ्यासांमध्ये असे सांगण्यात आले आहे की ताण घेतल्याने शरीरात जळजळ होते.

तणावाच्या काळात शरीरात काही रसायने बाहेर पडतात, ज्यामुळे जळजळ होते. यामुळे कर्करोगासाठी जोखीम वाढू शकते. तज्ज्ञ सांगतात योगाच्या मदतीने क्रोनिक स्ट्रेसवर कशी मात करू शकता.

या गोष्टींची काळजी घ्या

चिंता, कोलेस्टेरॉल, वेदना, रक्तदाब, झोपेची औषधे आणि काही प्रकारची औषधे मेंदूतील न्यूरोट्रांसमीटर अवरोधित करतात. तसेच मेंदूची प्रक्रिया मंदावते.अन्नामध्ये पोषणाचा अभाव संशोधन असे सुचवते की अन्नातील पोषणाच्या अभावामुळे न्यूरॉन्सचे नुकसान होते. हिरव्या पालेभाज्या, ग्रीन टी आणि टोमॅटोमध्ये आढळणारे फ्लेव्होनॉइड्स मेंदूची क्षमता वाढवतात.

ताण तणावाचे व्यवस्थापन कसे कराल

व्यायाम - व्यायाम कोणताही करा; पण त्यात आनंद हवा. साधे-सोपे व्यायाम करा. चालणे, धावणे, पोहणे, सायकल चालवणे यांपैकी कोणताही व्यायामप्रकार नियमित करा. रोज अर्धा तास यासाठी वेळ द्या. वेळ मिळेल तसा करू…, असा विचार न करता वेळ ठरवून व्यायाम करा. शरीरबल व मनोबल याचा विचार करून व्यायाम करावा.

योग : तणावामध्ये योगासारखा दुसरा उत्तम पर्याय नाही. त्यामुळे मानसिक आणि शारीरिक आरोग्य उत्तम राहण्यास मदत होते.

आराम : शरीर व मनाला आराम द्यायला शिका. शरीराला तणावग्रस्त स्थितीमध्ये आराम घेण्याची सक्ती करा. आपल्यावाचून सगळी कामे अडलेली दिसली, तरी प्रत्येक कठीण परिस्थितीतून मार्ग निघतोच.

झोप : पूर्ण व शांत झोप घ्यावी. दुसऱ्या दिवसाची कोडी मांडत झोपू नये. चांगली झोप येण्यासाठी सकस आहार घ्यावा व कॅफेनसारखे पदार्थ टाळावेत.

समाजामध्ये मिसळा : आपल्या कितीही व्यग्र वेळापत्रकामधून वेळ काढून मित्र-मैत्रिणींना, आपल्या कुटुंबातील नातेवाइकांना भेटावे. आपल्याला ज्या चिंता सतावत असतील, त्या योग्य त्या व्यक्तीजवळ बोलून दाखवा. कदाचित काही तरी तोडगा तुमच्या समस्येवर मिळू शकेल.