पुणे : ऐन तारुण्यातील ब्रह्माडामध्ये ताऱ्यांच्या निर्मितीचा वेग काय होता? तो कमी केव्हा झाला? त्याचे कारण काय असावे? अशा प्रश्नाचा वेध घेण्यास भारतीय शास्त्रज्ञांना यश आले आहे. नारायणगाव जवळील अद्ययावत जायंट मिटरवेव्ह रेडिओ टेलिस्कोपच्या (युजीएमआरटी) साहाय्याने, आठ अब्ज प्रकाशवर्षे दूरवरच्या दीर्घिकांमधील अणू हायड्रोजनचे वस्तुमान मोजण्यात राष्ट्रीय रेडिओ खगोलभौतिकी केंद्राच्या (एनसीआरए) शास्त्रज्ञांना यश आले आहे.
तारा निर्मितीमध्ये महत्त्वपूर्ण योगदान असणाऱ्या हायड्रोजन वायूचे वस्तुमान मोजणाऱ्या या संशोधनात बंगळूरस्थित रमण रिसर्च इन्स्टिट्यूटच्या (आरआरआय) खगोलशास्त्रज्ञांचाही संशोधनात सहभाग आहे. 'नेचर' या वैज्ञानिक नियतकालिकात गुरुवारी (ता.15) हा शोधनिबंध प्रकाशित होत आहे. ब्रह्मांडाचे हे अतिपूर्व युग आहे की, ज्यामधील दीर्घिकांमधील अणू वायूच्या वस्तुमानाचे मोजमाप आता उपलब्ध झाले आहे. संशोधक विद्यार्थी आदित्य चौधरी, प्रा. के. एस. द्वारकानाथ, प्रा. जयराम चेंगलूर, प्रा. निस्सीम काणेकर आणि आरआरआयचे प्रा. शिव सेठी यांनी हे संशोधन केले.
संशोधनाची पार्श्वभूमी :
- विश्वातील दीर्घिका (आकाशगंगा) या बहुतांशी वायू आणि तारेपासून बनतात.
- दीर्घिकांना समजून घेण्यासाठी वायू आणि तारे यांचे वेळोवेळी बदलणारे प्रमाण जाणून घेणे आवश्यक
- ताऱ्यांच्या निर्मितीची प्रक्रिया अंदाजे आठ ते दहा अब्ज वर्षापूर्वी अति उच्च प्रमाणात होती, हळूहळूतदी ती मंदावत आहे.
- प्रक्रिया मंदावण्याचे कारण अद्याप अज्ञात. कारण, ब्रह्मांडाच्या सुरवातीच्या काळात दीर्घिकांमध्ये ताऱ्यांची निर्मिती करणाऱ्या अणु हायड्रोजनचे प्रमाण माहीत नव्हते.
असे झाले संशोधन :
- हायड्रोजन अणूतील इलेक्ट्रॉन ट्रांझीशनमुळे 21 सेंटीमीटर तरंगलांबीच्या विद्यूतचुंबकीय लहरी उत्सर्जित होतात
- दृश्य (ऑप्टिकल) दुर्बिणीद्वारे पूर्वी शोधलेल्या जवळपास आठ हजार दीर्घिकांची रेडिओ सिग्नल एकत्र करण्यासाठी 'स्टॅकिंग'नावाची पद्धत वापरली.
- अद्ययावत जीएमआरटीच्या सहाय्याने दीर्घिकांतील सरासरी हायड्रोजन वायूचे वस्तुमान मोजण्यात आले.
संशोधनाचे महत्त्व :
- प्रथमच 8 अब्ज वर्षांपूर्वीच्या दीर्घिकांमधील अणु हायड्रोजनचे वस्तुमान मोजण्यात आले.
- त्या दीर्घिकांमधील ताऱ्यांच्या निर्मितीचा दर लक्षात घेता, हायड्रोजन अणुवायू अवघ्या एक किंवा दोन अब्ज वर्षांत ताऱ्यांच्या निर्मितीसाठी पूर्णपणे वापरला गेला.
- दीर्घिकांना जर अधिक वायू मिळवू शकली नाही, तर ताऱ्यांची निर्मिती प्रक्रिया कमी कमी होऊन शेवटी ती थांबेल.
- तारे निर्मितीच्या प्रक्रियेमधील घट ही अणू हायड्रोजन वायू संपल्यामुळे होते हे स्पष्ट केले जाऊ शकते.
अद्ययावत जीएमआरटी मधील नवीन वाइड बॅंड रिसीव्हर आणि इलेक्ट्रॉनिक्स तंत्रप्रणाली ने आम्हाला"स्टॅकिंग'पद्धतीच्या विश्लेषणामध्ये दहा पट अधिक दीर्घिका वापरण्याची संधी मिळाली.त्यामुळेच कमकुवत 21 सेमी सिग्नल निरीक्षणासाठी पुरेशी संवेदनशीलताही मिळाली.
- डॉ. जयराम चेंगलूर, अधिष्ठाता, एनसीआरए-टीआयएफआर
- पुण्याच्या बातम्या वाचण्यासाठी येथे ► क्लिक करा
(Edited by : Ashish N. Kadam)
सकाळ+ चे सदस्य व्हा
ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!
शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.
Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates, मराठी ताज्या बातम्या, मराठी ब्रेकिंग न्यूज, मराठी ताज्या घडामोडी. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.